Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) thường gặp ở trẻ em và kéo dài đến tuổi trưởng thành. Với khoảng 7,2% trẻ em trên toàn thế giới được chẩn đoán mắc bệnh. Trong đó, tỷ lệ các bé trai mắc rối loạn tăng động giảm chú ý cao gấp đôi so với bé gái. Vậy rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là gì? Biểu hiện và nguyên nhân ra sao.
Các triệu chứng của rối loạn tăng động, giảm chú ý ở trẻ
Các đặc điểm chính của ADHD bao gồm thiếu chú ý và hành vi hiếu động bốc đồng. Các triệu chứng ADHD bắt đầu trước 12 tuổi và ở một số trẻ, chúng biểu hiện rõ ràng ngay từ khi 3 tuổi. Các triệu chứng ADHD có thể nhẹ, trung bình hoặc nặng và có thể tiếp tục ở tuổi trưởng thành.
ADHD xảy ra thường xuyên hơn ở nam giới so với nữ giới và hành vi có thể khác nhau ở bé trai và bé gái. Ví dụ, con trai có thể hiếu động hơn và con gái có thể có xu hướng im lặng thiếu chú ý.Có ba loại ADHD:
Thiếu chú ý (ADD) hoặc rối loạn thiếu tập trung
Với loại ADHD này, trẻ có biểu hiện mất tập trung mà không hiếu động thái quá, thiếu chú ý trong các hoạt động hàng ngày.
Tăng động, bốc đồng
Trẻ tăng động có biểu hiện bồn chồn, không thể ngồi yên, thừa năng lượng và cực kỳ nói nhiều. Tính bốc đồng biểu hiện qua việc ngắt lời người khác và không suy nghĩ kỹ trước khi hành động. Đây là loại ít phổ biến và thường ảnh hưởng đến trẻ nhỏ.
Rối loạn kết hợp
Ở rối loạn dạng này, các triệu chứng thiếu chú ý và tăng động, bốc đồng xuất hiện đồng thời. Khoảng 70% trường hợp rối loạn tăng giảm chú ý thuộc loại này.
ADHD không xác định
Ở dạng này, những triệu chứng nghiêm trọng đến mức trẻ có biểu hiện rõ ràng về rối loạn chức năng nhưng không đáp ứng các tiêu chí chính thức để đánh giá, chẩn đoán ADHD thuộc vào loại thiếu chú ý, hiếu động, bốc đồng hoặc kết hợp. Trong trường hợp này, bác sĩ tâm thần hoặc chuyên gia tâm lý sẽ dựa trên ADHD không xác định làm chẩn đoán.
Có xét nghiệm chẩn đoán ADHD không?
Một số đánh giá cụ thể có thể được sử dụng khi xét nghiệm ADHD bao gồm:
- Hệ thống đánh giá hành vi cho trẻ em (BASC): Tìm kiếm các triệu chứng liên quan đến hung hăng, hiếu động thái quá, các vấn đề về hành vi, vấn đề chú ý, vấn đề học tập, lo lắng và trầm cảm
- Thang đánh giá Conners: Xem xét các triệu chứng liên quan đến hành vi, trường học, hoạt động giữa các cá nhân và công việc để xác định các triệu chứng ảnh hưởng đến cuộc sống gia đình, các mối quan hệ, học tập và các lĩnh vực cuộc sống khác như thế nào; cũng có sẵn dưới dạng Thang đánh giá ADHD dành cho người lớn của Conners để đánh giá ADHD ở người lớn
- Danh sách kiểm tra hành vi của trẻ em/Mẫu báo cáo của giáo viên (CBCL): Được sử dụng để đánh giá các vấn đề về hành vi và xã hội, bao gồm hành vi gây hấn, phàn nàn về thể chất và rút lui
- Kiểm tra khả năng chú ý thay đổi (TOVA): Được sử dụng để đánh giá khả năng chú ý đến các nhiệm vụ không được ưu tiên; thường được sử dụng kết hợp với các đánh giá khác
Ngoài việc tự báo cáo và đánh giá dựa trên phỏng vấn, các chuyên gia y tế cũng có thể sử dụng Hệ thống Hỗ trợ Đánh giá Dựa trên Điện não đồ (NEBA) về Tâm thần kinh. Điều này liên quan đến việc đo các dạng sóng não, có xu hướng cao hơn ở trẻ mắc ADHD.Xét nghiệm ADHD này được phê duyệt để sử dụng cho trẻ từ 6 đến 17 tuổi.
Rối loạn tăng động giảm chú ý có cần điều trị không?
ADHD được xem như là một rối loạn phát triển thần kinh. Rối loạn phát triển thần kinh là các tình trạng về thần kinh xuất hiện sớm trong thời thơ ấu, thường là trước khi bắt đầu đi học và làm suy giảm sự phát triển của các chức năng cá nhân, xã hội, học tập và/hoặc nghề nghiệp. Chúng thường liên quan đến những khó khăn trong việc thu nhận, duy trì, hoặc áp dụng các kỹ năng hoặc thông tin cụ thể. Rối loạn phát triển thần kinh có thể liên quan đến rối loạn chức năng ở một hoặc nhiều điều sau đây: chú ý, trí nhớ, nhận thức, ngôn ngữ, giải quyết vấn đề hoặc tương tác xã hội. Các rối loạn phát triển thần kinh thường gặp khác bao gồm rối loạn phổ tự kỷ, rối loạn học tập (ví dụ, chứng khó đọc) và chậm phát triển trí tuệ.
Một số chuyên gia trước đây coi ADHD là một rối loạn hành vi, có thể là do trẻ em thường biểu hiện hành vi thiếu tập trung, bốc đồng và quá hiếu động và do các rối loạn hành vi mắc kèm, đặc biệt là rối loạn thách thức chống đối và rối loạn hành vi, là phổ biến. Tuy nhiên, ADHD có nền tảng thần kinh được thiết lập không chỉ đơn giản là “hành vi sai trái” nên cần được điều trị kịp thời và đúng cách
Rối loạn tăng động giảm chú ý được điều trị như thế nào?
Trẻ chỉ nên được chẩn đoán mắc bệnh tăng động giảm chú ý khi các triệu chứng biểu hiện trước 12 tuổi và liên tục gây ra những vấn đề nghiêm trọng trong gia đình, trường học.
Mục tiêu của điều trị rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là cải thiện các triệu chứng của trẻ. Với trẻ nhỏ hơn 5 tuổi, các chuyên gia khuyến nghị, sự can thiệp, hỗ trợ từ cha mẹ là phương pháp điều trị đầu tiên trước khi chuyển sang dùng thuốc.
Trong hầu hết các trường hợp, phương pháp điều trị ADHD tốt nhất cho thanh thiếu niên và người lớn gồm sự kết hợp giữa liệu pháp hành vi và thuốc.
Phương pháp điều trị cụ thể cho chứng rối loạn tăng động giảm chú ý được xác định dựa trên các yếu tố sau:
- Độ tuổi, sức khỏe tổng thể và tiền sử bệnh.
- Mức độ các triệu chứng.
- Khả năng dung nạp các loại thuốc hoặc liệu pháp.
- Kỳ vọng cải thiện tình trạng bệnh.
Trị liệu hành vi
Mục tiêu của trị liệu hành vi là giúp con học hỏi và củng cố những hoạt động tích cực, loại bỏ hành vi không mong muốn hoặc đáng lo ngại. Các biện pháp gồm:
- Trị liệu hành vi.
- Đào tạo kỹ năng xã hội.
- Đào tạo kỹ năng làm cha mẹ.
- Tâm lý trị liệu.
- Liệu pháp gia đình.
Thuốc điều trị
Thuốc có thể giúp người mắc rối loạn tăng động giảm chú ý kiểm soát các triệu chứng và hành vi tiêu cực. Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phê duyệt một số loại thuốc khác nhau để điều trị ADHD ở trẻ em từ 6 tuổi.
Thiết bị eTNS
Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phê duyệt Hệ thống kích thích dây thần kinh bên ngoài Monarch (eTNS) dành cho trẻ từ 7 – 12 tuổi không dùng thuốc ADHD. Thiết bị này có kích thước bằng 1 chiếc điện thoại di động và được đeo vào ban đêm. Với các điện cực được gắn trên một miếng dán và đặt trên trán của con, thiết bị eTNS giúp gửi các xung động ở mức độ thấp đến phần não được cho là gây ra ADHD.
Kết luận
ADHD là một rối loạn phức tạp và đa dạng, nhưng với sự hiểu biết đúng đắn và các phương pháp điều trị hiệu quả, trẻ em mắc ADHD có thể phát triển và học tập tốt hơn. Điều quan trọng là cha mẹ và người chăm sóc cần nhận thức rõ về tình trạng này, tham khảo ý kiến chuyên gia và tuân thủ các phương pháp điều trị được khuyến nghị. Sự hỗ trợ từ gia đình, nhà trường và cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc giúp trẻ vượt qua những thách thức của ADHD và đạt được tiềm năng tốt nhất của mình.
