Khối u não nguyên phát có thể làm tổn thương hệ thần kinh nghiêm trọng, gây yếu liệt hoặc mất kiểm soát các chức năng của cơ thể, thậm chí khiến người bệnh tử vong. Vậy chúng ta cùng tham khảo bài viết dưới đây nhé.
Tổng quan chung
U não nguyên phát là tên gọi chung của nhiều loại khối u có nguồn gốc khởi phát ngay tại não bộ của người bệnh. U não nguyên phát khác biệt với khối u não thứ phát (u não di căn), tức là khối u khởi phát tại những cơ quan hay vị trí khác trên cơ thể sau đó di chuyển đến não.
Khối u não nguyên phát thường xuất hiện tại lớp vỏ não, bên trong não hoặc 12 dây thần kinh sọ não. Chúng thường là khối mô rắn, không có hình dạng cố định, bao gồm các mô não bất thường và mạch máu. Trong đó, các tế bào phát triển và nhân lên mất kiểm soát, có thể nhiều hơn mức cần thiết hoặc là tế bào không chết theo chương trình Apoptosis.
Xác định rõ khối u não nguyên phát và khối u não di căn sẽ giúp phân biệt những biểu hiện lâm sàng của chúng đối với cơ thể người bệnh, đồng thời có ý nghĩa quan trọng trong quá trình đánh giá sự phát triển, tiên lượng nguy cơ tái phát, mức độ nguy hiểm của khối u. Việc làm này còn góp phần tích cực trong quá trình lựa chọn phương pháp điều trị.
Các loại u não nguyên phát phổ biến
U não nguyên phát có thể được phân chia thành nhiều loại khác nhau. Điều này tùy thuộc vào vị trí khởi phát, tính chất, cấp độ nguy hiểm của khối u… Một số loại u não nguyên phát phổ biến gồm có:
- U tế bào thần kinh đệm: Vị trí khởi phát khối u là bên trong não và tủy sống, bao gồm: U nguyên bào thần kinh đệm, u nguyên bào thần kinh đệm nhánh, u tế bào nhỏ, u tế bào sao…
- U màng não: Khối u khởi phát tại lớp màng bao quanh não và tủy sống.
- U tế bào Schwann: Khối u hình thành và phát triển trên dây thần kinh thính giác (còn gọi là dây thần kinh số 8).
- U tuyến yên: Khối u hình thành tại tuyến yên ở đáy não, có thể gây ảnh hưởng đến các hormon tuyến yên.
- U nguyên bào tủy: Dạng khối u hình thành từ phần sau của não, có thể xâm lấn, chèn ép dịch tủy sống.
- U sọ hầu: Khối u tại vị trí sọ hầu, gần với tuyến yên…
Ngoài ra, nếu xét theo tính chất của các khối u não nguyên phát thì có 2 loại gồm:
- U não nguyên phát lành tính (không ung thư)
- U não nguyên phát ác tính (ung thư).
Tùy vào từng trường hợp, các khối u não nguyên phát lành tính vẫn có thể biến đổi thành u não nguyên phát ác tính. Tuy nhiên, không có trường hợp ngược lại được ghi nhận.
Về mức độ bệnh, theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), các khối u não nguyên phát có thể được chia thành 4 cấp độ, bao gồm:
- U não nguyên phát cấp độ 1: Khối u lành tính, không xâm lấn, tồn tại lâu dài và tăng trưởng chậm. Loại khối u này có thể được chữa khỏi bằng phương pháp phẫu thuật.
- U não nguyên phát cấp độ 2: Khối u tăng trưởng tương đối chậm, hơi xâm nhập và sau điều trị có thể tái phát ở cấp độ cao hơn.
- U não nguyên phát cấp độ 3: Khối u ác tính, xâm lấn và sau khi can thiệp điều trị có xu hướng tiếp tục tái phát ở cấp độ 4.
- U não nguyên phát cấp độ 4: Khối u ác tính nhất, tăng trưởng nhanh và rất “hung hãn”, có thể thâm nhập rộng rãi ở các bộ phận khác trong cơ thể, nguy cơ tái phát cao, dễ bị hoại tử.
Triệu chứng
U não có biểu hiện lâm sàng phong phú, có thể có triệu chứng âm thầm diễn ra nhiều tháng hoặc nhiều năm, có thể biểu hiện đột ngột như tai biến mạch máu não.
Biểu hiện lâm sàng đặc trưng của u não là hội chứng tăng áp lực nội sọ: đau đầu, nôn. Các dấu hiệu khác phụ thuộc vào vị trí, giai đoạn của u não như:
- Đau đầu: Đau đầu là triệu chứng thường gặp nhất của u não. Biểu hiện nhức đầu âm ỉ kéo dài và có tính chất tăng dần. Đau đầu thường tăng vào đêm và gần sáng. Đầu tiên, biểu hiện nhức đầu có thể khu trú một vị trí sau đó lan tỏa toàn bộ đầu. Triệu chứng nhức đầu có giảm nhưng không khỏi với các thuốc giảm đau thông thường.
- Buồn nôn, nôn: Nôn và buồn nôn đi kèm với triệu chứng đau đầu là biểu hiện đặc trưng của u não. Biểu hiện nôn có thể liên quan thay đổi tư thế, nôn vọt và không liên quan tới bữa ăn. Nôn và buồn nôn không đáp ứng với các thuốc chống nôn.
- Phù gai thị: Đây là triệu chứng khách quan khẳng định bệnh nhân có biểu hiện khối choán chỗ trong nội sọ.
Đau đầu là một trong các triệu chứng điển hình của u não nguyên phát
Các biểu hiện khác:
- Rối loạn ý thức nhiều mức độ: tinh thần lơ mơ, u ám, hôn mê nông hoặc có hôn mê sâu.
- Rối loạn ngôn ngữ: thất ngôn, bệnh nhân có thể hiểu được nhưng không nói được hoặc không hiểu được lời.
- Rối loạn cơ tròn: đại tiểu tiện không tự chủ.
- Rối loạn bó tháp: liệt nửa người trái hay phải do tổn thương não ở bên đối diện. Các dấu hiệu bó tháp dương tính: Babinski, Hoffmann.
- Rối loạn thần kinh thực vật và rối loạn các trung tâm điều hoà nhiệt: vã mồ hôi, tăng tiết đờm dãi, sốt cao hoặc ngược lại thân nhiệt hạ thấp, rối loạn nhịp tim, huyết áp dao động.
Dấu hiệu tổn thương các dây thần kinh sọ não:
- Mồm méo, nhân trung bị lệch, chảy nước dãi về bên liệt.
- Sụp mi.
- Lác mắt.
- Khó nuốt hoặc khi nuốt bị sặc: nếu tổn thương ở thân não, hoặc u chèn ép xuống thân não.
Trong trường hợp u não do di căn, ngoài các biểu hiện của u não bệnh nhân còn có các triệu chứng liên quan cơ quan ung thư nguyên phát: hô hấp, vú, dạ dày, đại trực tràng…
Nguyên nhân
Hầu hết sự xuất hiện của các khối u não nguyên phát đều không có nguyên nhân cụ thể. Người bệnh thường phát hiện khối u khi chúng đã biểu hiện những triệu chứng điển hình. Đôi khi người bệnh phát hiện chúng một cách tình cờ trong quá trình điều trị các bệnh lý khác. Một số yếu tố nguy cơ có thể gây u não nguyên phát bao gồm:
- Người cao tuổi: Các khối u não nguyên phát có thể xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi và giới tính nào. Tuy nhiên, những người càng cao tuổi thì nguy cơ mắc u não nguyên phát càng tăng.
- Nhiễm chất phóng xạ: Những người tiếp xúc không an toàn với chất phóng xạ hoặc đã từng sử dụng phương pháp xạ trị có nguy cơ mắc u não nguyên phát.
- Di truyền: Khối u não nguyên phát có thể khởi phát từ những đột biến di truyền tiềm ẩn. Do đó, những người có người thân bị u não nguyên phát cũng có thể có nguy cơ mắc loại bệnh này.
Ngoài ra, một số giả thuyết cho rằng sóng điện thoại di động, môi trường ô nhiễm, ăn nhiều thịt đỏ… cũng làm tăng nguy cơ mắc u não nguyên phát. Tuy nhiên, cho đến nay chưa có nghiên cứu khoa học nào chỉ ra mối liên hệ giữa chúng và các chuyên gia hiện vẫn còn tranh luận nhiều về vấn đề này.
Đối tượng nguy cơ
Bất kì ai cũng có thể bị u não nguyên phát. Tuy nhiên, đối tượng có nguy cơ cao là người lớn tuổi, người đã từng làm xạ trị.
Chẩn đoán
Nếu bạn bị khối u não, các xét nghiệm này cũng có thể giúp bác sĩ quyết định phương pháp điều trị bạn cần. Các xét nghiệm này bao gồm:
- Chụp não (chụp MRI, chụp CT, chụp PET-CT).
- Xét nghiệm để xem mẫu tế bào khối u não (sinh thiết).
- Xét nghiệm hệ thần kinh (khám thần kinh).
- Khối u não có thể lành tính (không phải ung thư) hoặc ác tính (ung thư). Các xét nghiệm giúp bác sĩ tìm ra loại khối u bạn mắc phải.
Phòng ngừa bệnh
Không có cách nào để ngăn ngừa khối u não nguyên phát. Tuy nhiên, dưới đây là một số phương pháp giảm nguy cơ u não như:
- Những người có nguy cơ mắc khối u não cao có thể cân nhắc xét nghiệm sàng lọc. Sàng lọc không phải là phòng ngừa khối u não. Nhưng sàng lọc có thể giúp phát hiện khối u não khi nó còn nhỏ và khả năng điều trị thành công cao hơn.
- Nếu bạn có tiền sử gia đình mắc khối u não hoặc hội chứng di truyền làm tăng nguy cơ mắc khối u não, hãy trao đổi với bác sĩ chăm sóc sức khỏe của bạn. Bạn có thể cân nhắc gặp chuyên gia tư vấn di truyền hoặc bác sĩ chăm sóc sức khỏe khác được đào tạo về di truyền học. Người này có thể giúp bạn hiểu được rủi ro của mình và cách kiểm soát rủi ro. Ví dụ, bạn có thể cân nhắc xét nghiệm sàng lọc khối u não. Xét nghiệm có thể bao gồm xét nghiệm hình ảnh hoặc khám thần kinh để kiểm tra thị lực, thính lực, thăng bằng, phối hợp và phản xạ của bạn.
Điều trị như thế nào?
Việc điều trị bệnh u não nguyên phát không chỉ phụ thuộc vào vị trí, kích thước và tính chất khối u mà còn tùy theo thể trạng, cơ địa, tuổi tác của người bệnh… Chính vì vậy, người bệnh khi xuất hiện những triệu chứng nghi ngờ mắc u não nguyên phát nên sớm đi khám tại các cơ sở y tế có đầy đủ thiết bị, máy móc và quy tụ đội ngũ bác sĩ chuyên khoa giỏi chuyên môn, dày dặn kinh nghiệm. Qua đó, bác sĩ có thể chẩn đoán và chỉ định phương pháp điều trị phù hợp, tối ưu cho từng trường hợp cụ thể. Một số cách điều trị u não nguyên phát phổ biến gồm có:
- Phẫu thuật: Đây là phương pháp thường được ưu tiên sử dụng đối với các khối u não nguyên phát lành tính. Phẫu thuật giúp loại bỏ nhiều nhất có thể kích thước khối u, giải áp và tạo điều kiện để các vùng chức năng bị tổn thương có khả năng phục hồi. Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh sở hữu hệ thống máy móc chuyên mổ u não hiện đại bậc nhất thế giới như robot mổ não Modus V Synaptive, định vị dẫn đường thần kinh Neuro-Navigation, kính vi phẫu tích hợp chụp huỳnh quang 3D thế hệ mới nhất… Tất cả giúp mổ u não nguyên phát cũng như các loại u não khác hiệu quả vượt trội.
- Xạ trị: Trong trường hợp không thể áp dụng phương pháp phẫu thuật thì xạ trị có thể được tiến hành. Phương pháp này sử dụng chùm năng lượng mạnh từ phóng xạ để tiêu diệt khối u.
- Hóa trị: Phương pháp này sử dụng các thuốc cực mạnh để tiêu diệt khối u. Nó có thể là viên uống, dịch truyền tĩnh mạch hoặc những tấm mỏng chứa thuốc đặt trực tiếp vào vị trí khối u khi tiến hành phẫu thuật.
- Theo dõi điều trị: Đối với những người bệnh cao tuổi, sức khỏe không đảm bảo để tiến hành các biện pháp điều trị khác hoặc những trường hợp cần tiếp tục theo dõi quá trình phát triển, đặc tính của khối u… bác sĩ có thể chỉ định cho sử dụng một số loại thuốc. Đồng thời yêu cầu người bệnh thường xuyên tái khám và thực hiện các xét nghiệm hay kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh cần thiết.
- Điện trường thay thế: Phương pháp này sử dụng điện trường can thiệp trực tiếp vào quá trình phân chia của các tế bào hình thành khối u, khiến chúng không thể tiếp tục nguyên phân và tự chết.
Liệu pháp tâm lý và các biện pháp chăm sóc giảm nhẹ cũng có thể được áp dụng để hỗ trợ người bệnh u não nguyên phát nâng cao hiệu quả điều trị, cải thiện chất lượng cuộc sống. Thông thường, bác sĩ sẽ cùng lúc kết hợp nhiều phương pháp điều trị khác nhau để tăng hiệu quả điều trị.
Hi vọng với bài viết trên giúp các bạn hiểu hơn về u não nguyên phát.
