Tổng quan chung
Són phân được định nghĩa là tình trạng đi ngoài không chủ ý của các chất trong trực tràng (phân rắn hoặc lỏng) qua ống hậu môn và không có khả năng trì hoãn việc di tản cho đến khi thuận tiện về mặt xã hội.
Các yếu tố quan trọng cần xem xét khi xác định són phân bao gồm thời gian xuất hiện các triệu chứng ít nhất 1 tháng và tuổi khởi phát ít nhất 4 năm với sự kiểm soát đã đạt được trước đó. Són phân được coi là một rối loạn phổ biến với gánh nặng kinh tế đáng kể, nhưng do lúng túng, nó thường được báo cáo không đầy đủ; do đó, mức độ phổ biến thực sự của nó là một thách thức để đánh giá.
Triệu chứng
Dấu hiệu của bệnh lý này thường bao gồm mất kiểm soát về cảm giác và chức năng cơ vùng hậu môn trực tràng. Người bệnh có thể trải qua tình trạng khó chịu với việc kiểm soát nhu cầu đi toilet, cảm giác căng đầy bóng trực tràng khi điều tiết, và thậm chí là mất khả năng phân biệt giữa việc điều tiết và đại tiện.
Triệu chứng của són phân có thể bao gồm:
- Rò rỉ phân: Người bị són phân có thể rò ra phân lượng ít hoặc lỏng khi không có ý định đi đại tiện.
- Không có cảm giác đại tiện: Một số người không có cảm giác khi phân đang trong trạng thái cần được thải ra hoặc không cảm nhận được cảm giác đi tiêu.
Nguyên nhân
Són phân xảy ra khi kiểm soát đường ruột kém, có thể do nhiều yếu tố gây ra, một số trong số đó bao gồm:
- Tiêu chảy hoặc táo bón thường xuyên: Những tình trạng này làm cho các cơ ở trực tràng và hậu môn bị suy yếu. Hậu quả là khả năng giữ phân trong cơ thể cũng yếu đi.
- Bệnh trĩ: Các búi trĩ ngoại chèn vào làm cho các cơ thắt ở hậu môn không thể đóng kín hoàn toàn, dẫn tới rò rì phân và chất thải ra ngoài thông qua các kẽ hở.
- Tổn thương các cơ thắt cũng sẽ khiến cho hậu môn không thể đóng kín. Chúng là hậu quả của một quá trình sinh nở qua đường âm đạo khó khăn hay một phẫu thuật vùng hậu môn-trực tràng (chẳng hạn như phẫu thuật cắt trĩ, điều trị lỗ rò,…)
- Tổn thương thần kinh. Các dây thần kinh điều hòa hoạt động co thắt của trực tràng và cơ hậu môn, các dây thần kinh cảm giác ở trực tràng khi bị tổn thương đều có thể dẫn tới đi tiêu không tự chủ. Nguyên nhân thường thấy là tình trạng táo bón kéo dài, chấn thương não hoặc tủy sống, sau phẫu thuật hậu môn – trực tràng và một số bệnh lý của hệ thần kinh như tiểu đường, đột quỵ,…
- Trực tràng mất khả năng co dãn. Khi trực tràng bị sẹo hoặc viêm (xảy ra sau phẫu thuật, xạ trị vùng chậu hay các bệnh lý tại chỗ), nó sẽ trở nên cứng và không thể căng ra nhiều để giữ phân.
- Các nguyên nhân khác: Lạm dụng thuốc nhuận tràng, điều trị với tia xạ, một số khiếm khuyết thần kinh bẩm sinh,… đều có thể ảnh hưởng đến khả năng kiểm soát phân.
Đi tiêu không kiểm soát cũng có thể dẫn đến kích ứng da, gây cảm xúc buồn phiền và làm gián đoạn các hoạt động hàng ngày. Nếu bạn đang mắc chứng đi tiêu không tự chủ, bạn nên đi khám bác sĩ để xác định nguyên nhân và có phương pháp điều trị.
Đối tượng nguy cơ
Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ phát triển đại tiện không tự chủ bao gồm:
- Tuổi tác. Mặc dù đại tiện không tự chủ có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng thường phổ biến hơn ở người lớn trên 65 tuổi.
- Là nữ. Đại tiện không tự chủ có thể là một biến chứng của việc sinh nở. Nghiên cứu gần đây cũng phát hiện ra rằng những phụ nữ dùng liệu pháp thay thế hormone mãn kinh có nhiều khả năng bị đại tiện không tự chủ.
- Tổn thương thần kinh. Những người mắc bệnh tiểu đường lâu năm hoặc bệnh đa xơ cứng – tình trạng có thể làm tổn thương dây thần kinh giúp kiểm soát đại tiện – có thể có nguy cơ bị đại tiện không tự chủ.
- Sa sút trí tuệ. Đại tiện không tự chủ thường xuất hiện trong bệnh Alzheimer giai đoạn cuối và chứng mất trí.
- Khuyết tật về thể chất. Bị khuyết tật về thể chất có thể gây khó khăn cho việc đi vệ sinh kịp thời. Một chấn thương gây ra khuyết tật thể chất cũng có thể gây tổn thương thần kinh trực tràng, dẫn đến mất phân.
Chẩn đoán
Để chẩn đoán xác định và tìm nguyên nhân của chứng đại tiện mất kiểm soát, bác sĩ sẽ hỏi bạn về những triệu chứng khó chịu bạn đang gặp phải, lịch sử bệnh tật, các thuốc đang dùng, chế độ ăn uống, sinh hoạt (uống rượu bia, hút thuốc hay đang dùng các thuốc làm tình trạng đại tiện mất kiểm soát trở nên trầm trọng hơn).
Bên cạnh đó bạn có thể được yêu cầu thăm khám trực tràng, khám phụ khoa (nữ giới) và làm một số xét nghiệm như xét nghiệm máu, xét nghiệm phân, nội soi tiêu hóa, siêu âm, chụp XQ chụp cộng hưởng từ, xét nghiệm đánh giá chức năng cơ thắt, …
Phòng ngừa bệnh
Tùy thuộc vào nguyên nhân, có thể ngăn ngừa tình trạng đại tiện không tự chủ. Những hành động sau đây có thể giúp ích:
- Tránh táo bón. Tăng cường tập thể dục, ăn nhiều thực phẩm giàu chất xơ và uống nhiều nước.
- Kiểm soát tiêu chảy. Điều trị hoặc loại bỏ nguyên nhân gây ra bệnh tiêu chảy, chẳng hạn như nhiễm trùng đường ruột, có thể giúp bạn tránh đi đại tiện không tự chủ.
- Tránh đi đại tiện quá lâu. Kéo dài thời gian đi vệ sinh cuối cùng có thể làm suy yếu cơ thắt hậu môn hoặc tổn thương dây thần kinh, có thể dẫn đến đại tiện không tự chủ.
Điều trị són phân như thế nào?
Sau khi có chẩn đoán xác định và tìm ra nguyên nhân, một số biện pháp có thể sử dụng để điều trị chứng đại tiện mất kiểm soát bao gồm:
Phẫu thuật
- Phẫu thuật tạo hình cơ thắt hậu môn (sphincteroplasty): giúp tái tạo lại chức năng của cơ thắt hậu môn (nhóm cơ phụ trách kiểm soát đường ra của phân, hơi) do bị tổn thương từ các nguyên nhân khác nhau.
- Các phẫu thuật điều trị bệnh lý khác: trĩ, sa trực tràng, …
Điều trị thuốc
- Thuốc điều trị tiêu chảy: loperamid (Imodium), bismuth subsalicylat (Pepto-Bismol, Kaopectate)
- Thuốc trị táo bón: thuốc nhuận tràng, thuốc làm mềm phân, thực phẩm bổ sung chất xơ (Metamucil or Citrucel)Trong trường hợp các thuốc thông thường trên không đỡ, bạn cần thông báo lại với bác sỹ để có thể chuyển sang các nhóm thuốc khác phù hợp hơn, trong đó có các thuốc điều trị các bệnh lý mạnh tính khác (hội chứng ruột kích thích, bệnh Crohn, viêm loét đại trực tràng chảy máu)
Thay đổi chế độ ăn
Theo dõi chế độ ăn hàng ngày giúp bạn phát hiện các loại thực phẩm làm khởi phát hoặc là nguyên nhân của chứng đại tiện mất kiểm soát, từ đó có sự điều chỉnh cho phù hợp. Bạn nên tham khảo ý kiến của bác sỹ và chuyên gia dinh dưỡng để có sự điều chỉnh chế độ ăn phù hợp
Tạo thói quen đại tiện mỗi ngày
Luyện tập và kiên trì để giúp cơ thể có phản xạ đi đại tiện vào một giờ cố định sẽ giúp bạn kiểm soát tốt hơn hoạt động đại tiện. Để làm được việc đó, bạn cũng cần điều chỉnh giờ ăn cho phù hợp và cố gắng vào một giờ cố định. Việc điều chỉnh thói quen đại tiện vào giờ cố định có thể sẽ mang lại hiệu quả tốt với chứng đại tiện mất kiểm soát sau vài tuần đến vài tháng.
Phương pháp tăng cường sức mạnh của cơ sàn chậu: chuyên gia về vật lý trị liệu có thể đưa ra các bài tập giúp tăng cường sức mạnh của cơ sàn chậu, (bài tập Kegel), từ đó giúp cải thiện triệu chứng của đại tiện mất kiểm soát
Chế độ sinh hoạt
Trong trường hợp không thể khỏi dứt điểm hoặc đang trong thời gian điều trị, những lời khuyên sau sẽ giúp cuộc sống của bạn dễ chịu hơn khi đang mắc chứng đại tiện mất kiểm soát
- Kiên trì tuân thủ kế hoạch đại tiện và ăn uống cố định theo giờ trong ngày. Nếu bạn phải ra khỏi nhà, bạn nên đại tiện trước khi đi và mang theo bên mình những vật dụng cần thiết: thuốc, giấy vệ sinh/miếng lót/bỉm, chất khử mùi phân và quần áo dự phòng
- Cảm giác ẩm ướt, ngứa, kích thích gây khó chịu vùng hậu môn thường xuất hiện và khá phổ biến. Dưới đây là một số biện pháp giúp bạn giảm bớt các khó chịu này:
- Rửa sạch vùng hậu môn hoặc dùng khăn lau dành cho trẻ em sau mỗi lần đại tiện.
- Sử dụng kem chống ẩm vùng hậu môn
- Sử dụng miếng gạc đệm hoặc đồ lót dùng một lần.
- Thường xuyên thay đồ lót bẩn để giữ cho vùng hậu môn sạch sẽ và khô ráo.
Chế độ sinh hoạt đối với chứng đại tiện, tiểu tiện mất kiểm soát
Không có công thức chung trong việc điều trị và chăm sóc với chứng tiểu tiện, đại tiện mất kiểm soát. Điều khó nhất là tìm ra giải pháp phù hợp nhất đối với từng trường hợp. Do vậy, để nhận được thông tin đầy đủ và có giải pháp phù hợp nhất đối với vấn đề bạn đang gặp phải, bạn nên trao đổi với nhân viên y tế ngay khi có những dấu hiệu bất thường về tiểu tiện, đại tiện cũng như những thay đổi trong quá trình điều trị. Bạn cũng có thể trao đổi thông tin với những người khác cũng đang bị mắc chứng bệnh giống mình để học hỏi lẫn nhau. Một số lời khuyên sau sẽ giúp bạn cải thiện tình trạng của mình:
- Chủ động tiểu tiện sau mỗi 3-4 tiếng khi thức
- Tiểu tiện trước khi ngủ hoặc trước khi hoạt động gắng sức
- Hạn chế uống đồ uống chứa caffein, tránh đồ uống có cồn, tránh uống nước chanh.
- Tránh các sản phẩm vệ sinh có thể gây kích ứng cho bạn (xà phòng thơm, nước thơm, phấn khô, khăn giấy ướt có cồn). Phụ nữ nên tránh dùng thuốc xịt phụ khoa hoặc thuốc đặt âm đạo không kê đơn.
- Vì mỡ bụng có thể đẩy vào bàng quang, do vậy nên tránh để tăng cân đôi khi cũng giúp cải thiện chứng tiểu tiện mất kiểm soát.
- Tránh sử dụng thuốc lá vì có thể gây ho và kích thích bàng quang do các chất có hại trong các sản phẩm thuốc lá.
- Nói với bác sĩ của bạn về tất cả các loại thuốc, vitamin, thảo dược và các thực phẩm bổ sung mà bạn đang dùng vì những thứ này có thể ảnh hưởng đến kiểm soát nước tiểu.
Bài viết trên đã cho bạn những thông tin bổ ích về són phân. Hi vọng, sẽ có ích cho việc chăm sóc sức khỏe gia đình bạn.
