Nôn ra máu, hay còn gọi là hematemesis, là tình trạng y tế nghiêm trọng cần được chú ý và điều trị kịp thời. Tình trạng này có thể xuất hiện do nhiều nguyên nhân khác nhau và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người bệnh. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về nôn ra máu, từ triệu chứng, nguyên nhân, đối tượng nguy cơ, cho đến chẩn đoán, phòng ngừa và điều trị.
Tổng quan chung
Nôn ra máu là hiện tượng nôn mửa có lẫn máu, có thể xảy ra đột ngột hoặc kéo dài. Máu trong dịch nôn có thể có màu đỏ tươi hoặc màu đen, tùy thuộc vào thời gian máu đã lưu lại trong dạ dày. Đây là một dấu hiệu cảnh báo về tình trạng sức khỏe nghiêm trọng cần được kiểm tra ngay lập tức.
Nôn ra máu là triệu chứng thường do bệnh lý ở đường tiêu hóa trên, bao gồm: Thực quản, dạ dày, và đoạn đầu ruột non (hành tá tràng). Rất nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra chảy máu và sẽ được nhắc đến dưới đây.
Nôn ra máu là một cấp cứu nội khoa. Mặc dù trong nhiều trường hợp, máu chảy sẽ nhanh chóng được cầm, nhưng bạn vẫn không thể chắc chắn nó sẽ ngừng chảy khi bạn nôn ra máu lần đầu. Trong một số trường hợp, chảy máu có thể trở nên nguy hiểm và đe dọa đến tính mạng. Vì vậy, hãy gọi đến trung tâm cấp cứu hay đến thẳng phòng cấp cứu gần nhất nếu bạn nôn ra máu.
Triệu chứng
Màu sắc và độ đặc của máu trong chất nôn thay đổi tùy thuộc vào nguyên nhân và vị trí xuất huyết. Máu có thể có màu đỏ tươi đến đỏ sẫm, màu cà phê hoặc đen.
Ngoài bị ói ra máu, bệnh nhân có thể xuất hiện một số triệu chứng đi kèm sau đây:
- Đau bụng dữ dội
- Buồn nôn và nôn mửa liên tục
- Mệt mỏi, suy nhược
- Chóng mặt, ngất xỉu
- Huyết áp tụt
- Nhịp tim nhanh
- Nôn ra dịch từ dạ dày
- Ù tai, hoa mắt, chóng mặt
- Ngất xỉu
- Người lạnh, da nhợt nhạt bất thường hoặc xanh xao
- Thở nông, khó thở
- Lượng nước tiểu ít
- Đồng tử mở rộng
Nguyên nhân
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng nôn ra máu. Chúng có mức độ nghiêm trọng từ nhẹ đến nặng và thường là kết quả của chấn thương, bệnh tật hoặc sử dụng thuốc.
- Loét dạ dày – tá tràng: Là nguyên nhân phổ biến nhất, do tổn thương lớp niêm mạc dạ dày hoặc tá tràng gây ra chảy máu.
- Viêm thực quản: Viêm hoặc loét thực quản do trào ngược dạ dày thực quản hoặc do nhiễm trùng.
- Rách thực quản do ho mãn tính hoặc nôn mửa, nuốt vật lạ.
- Viêm tụy, ung thư tuyến tụy
- Tổn thương gan: Bệnh gan như xơ gan có thể dẫn đến tĩnh mạch cửa tăng áp, gây chảy máu ở thực quản.
- Ung thư dạ dày hoặc thực quản: Khối u ác tính có thể làm tổn thương mạch máu, dẫn đến chảy máu.
- Chấn thương: Chấn thương vùng bụng hoặc dạ dày cũng có thể là nguyên nhân.
- Xói mòn niêm mạc dạ dày
- Sử dụng thuốc: Một số thuốc, đặc biệt là thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) hoặc aspirin, có thể gây tổn thương niêm mạc dạ dày, gây chảy máu.
Đối tượng nguy cơ
Trường hợp nôn ra máu dù hiếm nhưng vẫn có thể đe dọa tính mạng nếu không được điều trị ngay lập tức. Một số đối tượng có nguy cơ cao bị nôn ra máu bao gồm:
- Người có tiền sử loét dạ dày hoặc tá tràng
- Người mắc bệnh gan mạn tính, đặc biệt là xơ gan
- Người thường xuyên sử dụng thuốc NSAIDs hoặc aspirin
- Người nghiện rượu
- Người hút thuốc lá
- Người có chế độ ăn uống không lành mạnh, nhiều gia vị cay nóng, dầu mỡ
- Người có tiền sử bệnh lý về đường tiêu hóa.
Chẩn đoán
Chẩn đoán nôn ra máu cần sự kết hợp của nhiều phương pháp khác nhau để xác định nguyên nhân chính xác. Để biết nôn ói ra máu là bệnh gì, bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng và chấn thương gần đây nếu có. Một trong những điều đầu tiên cần xác định rõ là có phải máu chảy từ đường tiêu hóa trên hay không, tránh nhầm lẫn với tình trạng ho ra máu hay nuốt phải máu chảy từ mũi, miệng sau đó nôn ra.
Nội soi dạ dày – tá tràng: Là phương pháp quan trọng nhất giúp bác sĩ quan sát trực tiếp niêm mạc dạ dày và thực quản để xác định vị trí chảy máu. Bác sĩ có thể yêu cầu nội soi đường tiêu hóa trên để tìm dấu hiệu xuất huyết trong dạ dày. Người bị nôn ra máu sẽ được gây mê trong khi thực hiện.
Xét nghiệm máu: Người bệnh có thể cần thực hiện xét nghiệm máu để đánh giá lượng máu đã mất cũng như kiểm tra toàn bộ công thức máu. Giúp kiểm tra tình trạng thiếu máu và các chỉ số liên quan đến chức năng gan, thận.
Chụp CT scan hoặc MRI: Giúp phát hiện các bất thường trong ổ bụng.
X-quang thực quản – dạ dày: Giúp phát hiện các tổn thương hoặc bất thường về cấu trúc.
Nếu bác sĩ nghi ngờ bệnh lý tiềm ẩn, có thể cần sinh thiết để chẩn đoán viêm, nhiễm trùng hoặc ung thư. Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm bổ sung khác nếu cần.
Phòng ngừa bệnh
Để phòng ngừa tình trạng nôn ra máu, cần chú ý đến các biện pháp sau:
Chế độ ăn uống lành mạnh: Hạn chế ăn các thực phẩm gây kích ứng dạ dày như đồ cay nóng, chua, rượu bia. Ăn uống đúng giờ, đúng bữa, không bỏ bữa. Ăn thức ăn mềm, dễ tiêu hóa và uống nhiều nước.
Không hút thuốc lá: Thuốc lá làm tăng nguy cơ loét dạ dày và các bệnh lý đường tiêu hóa khác.
Hạn chế sử dụng thuốc NSAIDs và aspirin: Nếu cần thiết phải sử dụng, nên có sự tư vấn và theo dõi của bác sĩ. Một số loại thuốc có thể gây kích ứng dạ dày và dẫn đến chảy máu, bao gồm: Aspirin, Corticosteroid, thuốc chống đông máu, thuốc giảm đau không steroid (NSAID) như ibuprofen, naproxen… Nếu bạn đang sử dụng các loại thuốc này, hãy hỏi ý kiến bác sĩ về cách sử dụng an toàn hoặc thay thế bằng các loại thuốc khác.
Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Đặc biệt đối với những người có tiền sử bệnh lý về dạ dày, thực quản, gan.
Giảm stress: Stress có thể làm tăng tiết acid dạ dày, gây tổn thương niêm mạc.
Điều trị tốt bệnh đau dạ dày: Nếu bạn đang bị đau dạ dày, hãy đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị đúng cách. Việc điều trị tốt bệnh đau dạ dày sẽ giúp giảm nguy cơ xuất hiện các biến chứng nguy hiểm như nôn ra máu.
Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục giúp tăng cường sức khỏe và cải thiện hệ tiêu hóa.
Ngủ đủ giấc: Ngủ đủ giấc giúp cơ thể phục hồi và giảm nguy cơ mắc bệnh.
Điều trị như thế nào?
Điều trị nôn ra máu phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh và mức độ nghiêm trọng của tình trạng này. Các phương pháp điều trị chính bao gồm:
Nội soi can thiệp: Trong nhiều trường hợp, bác sĩ có thể thực hiện nội soi để cầm máu ngay lập tức bằng cách sử dụng các kỹ thuật như đốt điện, kẹp clip, tiêm thuốc cầm máu hoặc đặt sonde Sengstaken-Blakemore để chèn ép tạm thời tĩnh mạch thực quản.
Sử dụng thuốc: Bao gồm thuốc giảm tiết acid dạ dày (PPI), thuốc kháng histamin H2, và thuốc bảo vệ niêm mạc dạ dày. Ngoài ra có thể sử dụng thuốc cầm máu như vitamin K, etamsylate…
Truyền máu: Trong các trường hợp mất máu nhiều, bệnh nhân có thể cần truyền máu để duy trì thể tích tuần hoàn và cung cấp đủ oxy cho cơ thể. Sử dụng phương pháp truyền máu toàn phần, hồng cầu lắng hoặc huyết tương tươi đông lạnh sẽ tùy theo mức độ mất máu và tình trạng bệnh nhân.
Bù dịch: Truyền dịch tĩnh mạch dung dịch NaCl 0,9%, dung dịch Ringer lactate… để có thể bù lại lượng dịch và máu đã mất.
Hỗ trợ hô hấp: Nếu bệnh nhân có dấu hiệu bị suy hô hấp, thì lúc này cần tăng cường hỗ trợ thở oxy hoặc đặt nội khí quản.
Phẫu thuật: Nếu các phương pháp điều trị khác không hiệu quả hoặc trong trường hợp chảy máu nặng, phẫu thuật có thể được chỉ định để loại bỏ phần bị tổn thương như cắt bỏ phần dạ dày bị loét, khâu vá phần dạ dày bị thủng hoặc tạo cầu nối dạ dày – ruột.
Kết luận
Nôn ra máu là một tình trạng nghiêm trọng đòi hỏi sự can thiệp y tế ngay lập tức. Hiểu rõ về triệu chứng, nguyên nhân và các phương pháp chẩn đoán, điều trị sẽ giúp bạn phòng ngừa và xử lý kịp thời khi gặp phải. Luôn duy trì lối sống lành mạnh, kiểm tra sức khỏe định kỳ và tham khảo ý kiến bác sĩ khi có các dấu hiệu bất thường để bảo vệ sức khỏe của bản thân và gia đình.
Nôn ra máu không chỉ là một dấu hiệu của bệnh lý nguy hiểm mà còn là lời nhắc nhở về tầm quan trọng của việc chăm sóc sức khỏe. Hãy luôn chú ý đến cơ thể của mình và đừng ngần ngại tìm kiếm sự giúp đỡ y tế khi cần thiết.
Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.
