Lá cách là một loại thảo dược quý, đã được sử dụng trong y học cổ truyền từ hàng ngàn năm nay. Loại lá này không chỉ được biết đến với các công dụng chữa bệnh hiệu quả mà còn dễ tìm thấy trong nhiều vùng quê Việt Nam. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về cây lá cách, các thành phần hoá học và những lợi ích sức khỏe mà nó mang lại.
Tìm hiểu về cây lá cách
Cây lá cách, còn gọi là rau cách, vọng cách, là một loại cây thân gỗ nhỏ, cao từ 1-2 mét, thường mọc ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Lá của cây cách có hình bầu dục, mép lá có răng cưa và có mùi thơm đặc trưng. Người dân thường sử dụng lá cách để chế biến thành nhiều món ăn và làm thuốc trị bệnh.
Tên Tiếng Việt: Lá cách.
Tên khác: Vọng cách; cách biển; lộc cách.
Họ: Premna integrifolia.
Thành phần hoá học
Lá cách chứa nhiều hợp chất có lợi cho sức khỏe như flavonoid, alkaloid, saponin, và tinh dầu. Các hợp chất này có tác dụng chống oxy hóa, kháng khuẩn, và chống viêm hiệu quả, làm cho lá cách trở thành một vị thuốc quý trong y học cổ truyền.
Toàn cây có mùi rất khó chịu, lá có mùi thơm giống chanh; rễ cây có vị đắng và có mùi dễ chịu do có chứa tinh dầu thơm và một chất màu màu vàng. Vỏ cây chứa 2 alkaloid quan trọng là premnin và ganiarin. Premnin có tác dụng giống thần kinh giao cảm; nó làm tăng sức co bóp cơ tim và làm giãn đồng tử. Lá cây có chứa nhiều hợp chất thuộc các nhóm alkaloid, tannin, glycosid tim và flavonoid.
Basu N.K và Dandiya P.C (1947) đã chiết được từ vỏ thân hai alkaloid gọi là premnin và ganiarin. Premnin là chất có tác dụng giống thần kinh giao cảm, làm giảm sức co của tim và làm giãn nở đồng tử.
Rễ Vọng cách có chứa tinh dầu thơm và một chất màu vàng.
Sử dụng lá cách để trị bệnh gì?
Bảo vệ gan
Chiết xuất ethanol từ lá cách có tác dụng như silymarin. Một chất tăng cường khả năng khử độc của gan, kích thích tái tạo tế bào gan. Đồng thời bảo vệ gan khỏi các thương tổn như rượu, thuốc độc gan.
Trên mô hình chuột thí nghiệm gây viêm gan bằng hóa chất và bằng paracetamol, dịch chiết cây Vọng cách giúp làm giảm nồng độ men gan, đồng thời nhờ có tính chống oxy hóa, dịch chiết cây này giúp hạn chế tổn thương của tế bào gan.
Hạ huyết áp
Lá cách hạ huyết áp do thông tiểu, làm giảm thể tích máu nên hạ huyết áp. Huyết áp cao có nhiều nguyên nhân: can hỏa vượng, tâm can hỏa hoặc thận hỏa. Lá cách thanh can nhiệt nên có thể dùng với người cao huyết áp do can hỏa vượng. Những người cao huyết áp do lo lắng, tinh thần căng thẳng hoặc cáu gắt… là do tâm hỏa. Ngoài ra lá cách thanh tâm hỏa an thần làm dễ ngủ. Lá cách có tính hành khí hoạt huyết, giúp giãn nở mạch máu, giảm áp lực lên thành mạch, từ đó hỗ trợ giảm huyết áp hiệu quả.
Kháng viêm
Lá cách cũng giúp ức chế phù nề, kháng viêm và giảm tình trạng viêm nhiễm, đau nhức và giảm đáng kể sự hình thành u hạt.
Giúp thanh nhiệt, giải độc
Nhiều người dùng lá cách làm trà để giải khát bởi tác dụng thanh nhiệt, giải độc cơ thể của nó. Nhờ vậy, nó có thể giúp ngăn ngừa tình trạng nóng trong người, nóng gan, giải rượu, ngừa bị nhiệt miệng, nổi mụn nhọt.
Điều hoà rối loạn kinh nguyệt
Phụ nữ có thể sử dụng lá cách để điều hoà kinh nguyệt, giảm đau bụng kinh và các triệu chứng khó chịu trong chu kỳ kinh nguyệt. Các hợp chất trong lá cách giúp cân bằng nội tiết tố và giảm các triệu chứng tiền kinh nguyệt. Đối với tắc kinh, kinh chậm ra, do các bệnh lý khí huyết ứ trệ cũng có thể khắc phục bằng lá cách. Dùng lá sắc uống vào thời điểm trước hoặc trong hành kinh có thể cải thiện tình trạng rối loạn.
Trị nhức mỏi cơ thể
Lá có tính hành khí hoạt huyết, tăng lưu thông khí huyết trong cơ thể. Do đó những người nhức mỏi, thường xuyên lao động nặng, người lớn tuổi có thể uống nước sắc từ lá cách kết hợp với tập luyện vận động. Có thể dùng lá làm rau ăn hoặc nấu canh với thịt heo + lá cách + hoàng kỳ.
Sỏi thận, thông tiểu tiện, tiêu độc
Lá cách giúp tiêu độc, thông tiểu tiện và hỗ trợ điều trị sỏi thận. Uống nước lá cách thường xuyên có thể giúp làm sạch đường tiết niệu và ngăn ngừa sự hình thành sỏi thận. Dù vậy tác dụng thực sự còn phụ thuộc chính vào từng loại sỏi và vị trí của nó.
Lá cách còn có tác dụng tiêu độc với khả năng làm giảm tác dụng phụ của thịt bò khi gây dị ứng.
Một số công dụng khác
Ngoài ra lá vọng cách được sử dụng trong điều trị bệnh lậu, cảm lạnh, sốt. Dùng lá vọng cách xát cùng với hạt tiêu được dùng trong các trường hợp cảm lạnh và sốt. Nước sắc lá tươi dùng để tưới rửa âm đạo hay dùng để tắm cho trẻ sơ sinh, điều trị bệnh lang ben. Chiết xuất từ lá còn dùng để làm sạch vết thương, diệt trừ bọ chét. Nếu dùng lá vọng cách đắp lên bàng quang, người bệnh sẽ được tạo điều kiện thuận lợi cho việc đi tiểu hay uống nước nấu từ lá còn giúp điều trị sỏi niệu. Ngoài ra, lá vọng cách còn có công dụng rất tốt như một sản phẩm dùng bên ngoài da đối với các khối u và u bã đậu.
Dùng cây lá cách như thế nào cho hiệu quả
Để sử dụng lá cách hiệu quả, bạn có thể áp dụng nhiều cách khác nhau như chế biến thành món ăn, nấu nước uống, hoặc làm thuốc đắp. Khi sử dụng, cần lưu ý chọn lá cách tươi, sạch và không bị sâu bệnh để đảm bảo an toàn và hiệu quả cao nhất.
Lá cách cũng là một nguyên liệu dân dã quen thuộc được nhiều người dùng để chế biến các món ăn. Vì thế, cũng có đa dạng những cách chế biến khác nhau, phổ biến đó là:
- Dùng ăn sống: ăn kèm với bánh xèo, bánh khọt, chấm nước kho;
- Luộc, nhúng lẩu;
- Xào nấu hoặc om với các loại thịt như thịt lươn, chuột đồng,…
- Hãm trà hoặc sắc thành nước uống.
Giải đáp thắc mắc khi sử dụng lá cách
Lá cách kiêng với thực phẩm nào?
Lá cách có thể gây tương tác với một số thực phẩm hoặc thuốc khác, do đó, cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng nếu bạn đang dùng thuốc điều trị hoặc có cơ địa dị ứng.
Lá cách thường kiêng kị với thịt chó, trứng, chuối tiêu, mỡ, đường trắng.
Khi mua lá cách cần lưu ý điều gì?
Chọn mua ở nơi đảm bảo an toàn về chất lượng, độ uy tín, nhất là khi mua lá cách khô.
Đối với lá cách tươi, nên chọn lá còn xanh tươi, không dập nát và không có dấu hiệu của sâu bệnh. Lá cách nên được rửa sạch trước khi sử dụng để loại bỏ bụi bẩn và các chất gây hại.
Đối tượng nào nên ăn lá cách
Lá cách phù hợp với hầu hết mọi người, tuy nhiên, những người bị dị ứng với các thành phần của lá cách hoặc có các vấn đề về tiêu hóa nên thận trọng khi sử dụng. Một số đối tượng nên sử dụng lá cách, đó là:
- Người bị nóng gan, viêm gan, men gan cao, gan nhiễm mỡ.
- Bà bầu hoặc sau sinh cho con bú.
- Người gặp tình trạng cao huyết áp, bị mệt mỏi, chóng mặt thường xuyên.
Uống trà lá cách có tốt không?
Uống trà lá cách là một cách đơn giản và hiệu quả để tận dụng các lợi ích sức khỏe của loại thảo dược này. Trà lá cách giúp thanh nhiệt, giải độc và hỗ trợ nhiều chức năng cơ thể. Mặc dù có thể đem lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, cần nên lưu ý một số vấn đề cần thiết khi sử dụng loại lá này để đảm bảo an toàn. Cụ thể, nên ghi nhớ một vài điều sau:
- Không nên uống nước sắc từ lá cách quá thường xuyên, đặc biệt không được thay thế nước lọc để hạn chế dẫn đến những ảnh hưởng không tốt đối với sức khỏe, tránh làm huyết áp tăng cao, gây cường thần kinh giao cảm.
- Không nên lạm dụng lá cách, tránh sử dụng với một liều lượng cao trong một thời gian dài.
Lá cách không chỉ là một loại rau thơm ngon trong ẩm thực mà còn là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền. Với nhiều công dụng chữa bệnh như bảo vệ gan, hạ huyết áp, kháng viêm, và thanh nhiệt giải độc, lá cách thực sự là một thảo dược đa năng. Tuy nhiên, khi sử dụng lá cách, bạn cần lưu ý một số điều để đảm bảo an toàn và hiệu quả cao nhất. Hãy thử sử dụng lá cách trong cuộc sống hàng ngày để tận hưởng những lợi ích sức khỏe mà nó mang lại.
