Rối loạn stress sau chấn thương là gì?
Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (Post-traumatic stress disorder – PTSD) là những hồi tưởng tái hiện lại một hoặc nhiều sự kiện sang chấn trong quá khứ. Sự hồi tưởng bắt đầu sau 6 tháng xảy ra sang chấn và kéo dài hơn 1 tháng. Triệu chứng này bao gồm tránh né các kích thích liên quan đến sự kiện sang chấn, các cơn ác mộng và hồi tưởng.
Triệu chứng bệnh
Triệu chứng PTSD gồm các nhóm chính sau:
Các triệu chứng ký ức xâm nhập
Các triệu chứng của ký ức xâm nhập bao gồm:
- Những ký ức đau buồn thường xảy ra theo kiểu xâm nhập, tái diễn ngoài ý muốn
- Hồi tưởng lại sự kiện đau thương như đang xảy ra lần nữa.
- Những giấc mơ khó chịu hoặc ác mộng về ký ức đau buồn.
- Tâm trạng đau khổ hoặc phản ứng với điều gì đó gợi nhớ đến sự kiện đau thương.
Các triệu chứng né tránh
- Tránh né suy nghĩ hoặc nói về sự kiện đau buồn.
- Tránh những địa điểm, hoạt động về những người khiến bạn nhớ đến sự kiện đã xảy ra.
Thay đổi tiêu cực lên suy nghĩ và tâm trạng
Các triệu chứng thay đổi tiêu cực trong suy nghĩ và tâm trạng gồm:
- Có suy nghĩ tiêu cực về bản thân, người khác và thế giới.
- Chán nản, thay đổi tâm trạng thất thường.
- Không nhớ khía cạnh quan trọng của sự kiện đau buồn.
- Không duy trì được mối quan hệ thân thiết.
- Cảm thấy có khoảng cách với gia đình và bạn bè.
- Thiếu hứng thú với các hoạt động từng yêu thích.
- Khó suy nghĩ tích cực.
Thay đổi sự thức tỉnh và tính phản ứng
Các triệu chứng thay đổi
- Dễ giật mình hoặc sợ hãi.
- Luôn đề phòng nguy hiểm.
- Hành vi tự hủy hoại bản thân, chẳng hạn lạm dung bia rượu hoặc lái xe quá nhanh.
- Khó ngủ, khó tập trung.
- Khó chịu, bộc phát giận dữ hoặc hành vi hung hăng.
- Cảm giác tội lỗi hoặc xấu hổ.
Nguyên nhân gây bệnh
Hội chứng PTSD xuất phát từ các nguyên nhân như:
Trực tiếp trải qua sự kiện đau buồn
Nếu một người trực tiếp trải qua các sự kiện sau có thể mắc Hội chứng PTSD:
- Trải qua tai nạn nghiêm trọng.
- Suýt chết đuối.
- Bị tấn công thể chất hoặc bạo lực gia đình trong thời gian dài.
- Bị cưỡng hiếp, lạm dụng tình dục.
- Bị bỏ rơi lúc nhỏ.
- Bị tra tấn, bắt cóc, đe dọa.
- Bị nhốt trong không gian kín.
- Trải qua thảm họa như dịch bệnh, hỏa hoạn, lũ lụt, sóng thần, động đất, lốc xoáy.
- Mất người thân đột ngột.
Chứng kiến sự kiện đau buồn xảy ra với người khác
Một số sự kiện đau buồn xảy ra với người khác có thể tác động đến tâm lý của người chứng kiến nhiều người thương vong trong các tình huống: tai nạn giao thông, chiến tranh, động đất, lũ lụt, hỏa hoạn, dịch bệnh,…
Người thân trải qua sự kiện đau buồn
Tiền sử trong gia đình có người mắc bệnh trầm cảm, stress, rối loạn lo âu hoặc PTSD sẽ có nguy cơ mắc rối loạn sau sang chấn cao hơn người khác khi chứng kiến, trải qua sự việc đau buồn.
Thường xuyên tiếp xúc với sự kiện đau thương
Các ngành nghề có nguy cơ chứng kiến với sự chia ly, mất mát điển hình như: bác sĩ, quân nhân tham gia chiến tranh, lính cứu hỏa,…
Chẩn đoán và điều trị
Để chẩn đoán rối loạn căng thẳng sau chấn thương bác sĩ sẽ thực hiện các cách sau:
Kiểm tra thể chất
Bác sĩ sẽ quan sát tổng thể người bệnh, kiểm tra huyết áp, nhịp tim và có thể thực hiện một số xét nghiệm cận lâm sàng để đánh giá các triệu chứng PTSD tác động đến cơ thể.
Đánh giá tâm lý
Với phương pháp này, bác sĩ sẽ trao đổi với người bệnh, hỏi một số câu hỏi, để biết các triệu chứng đang gặp, đã qua sự kiện sang chấn nào dẫn đến hội chứng PTSD.
Điều trị PTSD có các phương pháp sau:
Tâm lý trị liệu
- Liệu pháp nhận thức: Với phương pháp này, bác sĩ sẽ trò chuyện giúp người bệnh nhận ra điều gì (mô hình nhận thức) đang khiến họ kẹt trong ký ức, chẳng hạn niềm tin tiêu cực về bản thân và nguy cơ những điều đau thương xảy ra lần nữa. Khi điều trị Hội chứng PTSD, liệu pháp nhận thức thường được sử dụng cùng với liệu pháp tiếp xúc.
- Liệu pháp nhận thức hành vi (Cognitive Behavioral Therapy – CBT): Phương pháp này giúp người bệnh đối mặt một cách an toàn với ký ức sợ hãi để học cách đối phó. Liệu pháp hành vi nhận thức có tác dụng tích cực với những người thường xuyên hồi tưởng, gặp ác mộng.
- Giải mẫn cảm và tái xử lý chuyển động mắt (Eye Movement Desensitization and Reprocessing – EMDR): EMDR là liệu pháp điều trị Hội chứng PTSD phổ biến, người bệnh được hồi tưởng lại một cách ngắn gọn về trải nghiệm đau thương, đồng thời bác sĩ sẽ hướng dẫn chuyển động mắt để thay đổi cách nhìn tích cực về sự kiện đó. EMDR nhằm mục đích giúp người bệnh PTSD thay đổi cách phản ứng với ký ức đau thương.
Sử dụng thuốc
Một số loại thuốc giúp cải thiện các triệu chứng của PTSD:
- Thuốc chống trầm cảm: Loại thuốc này giúp giảm các triệu chứng trầm cảm, lo lắng và cải thiện giấc ngủ, sự tập trung. Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) sertraline (Zoloft) và paroxetin (Paxil) được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt để điều trị rối loạn căng thẳng sau sang chấn.
- Thuốc chống lo âu: Thuốc chống lo âu có tác dụng giảm các triệu chứng lo lắng nghiêm trọng và các vấn đề khác liên quan đến Hội chứng PTSD.
- Prazosin: Thuốc Prazosin (Minipress) giúp làm giảm hoặc ngăn cơn ác mộng ở người mắc PTSD.
Để điều trị Hội chứng rối loạn stress sau sang chấn, bác sĩ có thể kết hợp nhiều loại thuốc, trong quá trình điều trị sẽ điều chỉnh liều lượng hoặc thời gian dùng thuốc để tìm loại thuốc phù hợp với người bệnh. Hãy thông báo với bác sĩ nếu bạn gặp bất kỳ tác dụng phụ hoặc vấn đề nào với thuốc.
