Phát ban là tình trạng da thay đổi màu sắc, kết cấu hoặc xuất hiện các nốt mẩn đỏ. Đây là triệu chứng phổ biến và có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quan về phát ban, triệu chứng, nguyên nhân, đối tượng nguy cơ, chẩn đoán, phòng ngừa và cách điều trị.
Tổng quan chung
Phát ban là hiện tượng da bị viêm, gây ra bởi phản ứng của cơ thể với nhiều yếu tố khác nhau như nhiễm trùng, dị ứng, hoặc các bệnh lý tự miễn. Phát ban có thể xuất hiện đột ngột hoặc phát triển từ từ và có thể kéo dài từ vài giờ đến vài tuần. Một số loại phát ban không gây đau, trong khi những loại khác có thể gây ngứa, khó chịu hoặc đau rát.
Tổn thương có thể ảnh hưởng khu trú trên một vài vùng da nhỏ. Tuy nhiên trong một số trường hợp, tình trạng phát ban có thể ảnh hưởng trên phạm vi rộng, thậm chí lan tỏa khắp người.
Triệu chứng
Triệu chứng của phát ban rất đa dạng và phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra. Một số triệu chứng phổ biến bao gồm:
- Da đỏ hoặc thay đổi màu sắc: Khu vực da bị phát ban thường chuyển sang màu đỏ hoặc tím.
- Sưng, viêm: Da có thể sưng lên và trở nên nhạy cảm khi chạm vào.
- Ngứa: Đây là triệu chứng phổ biến nhất, có thể khiến người bệnh gãi nhiều, dẫn đến tình trạng viêm nhiễm nặng hơn.
- Nổi mẩn: Các nốt mẩn đỏ có thể xuất hiện trên bề mặt da, chúng có thể nhỏ như chấm hay to như nốt mụn.
- Da khô, bong tróc: Ở một số trường hợp, da có thể bị khô và bong tróc.
- Phồng rộp hoặc mụn nước: Da có thể xuất hiện các mụn nước nhỏ, đôi khi chúng vỡ ra và để lại vết loét.
Nguyên nhân
Phát ban có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm:
- Dị ứng: Có nhiều nguyên nhân gây dị ứng khiến bạn bị mẩn ngứa khắp người như dị ứng thuốc, dị ứng thức ăn, dị ứng mỹ phẩm,… Những biểu hiện điển hình là nổi mẩn, ngứa ngáy khó chịu ở những vùng da sử dụng mỹ phẩm hoặc trên toàn bộ cơ thể
- Nhiễm trùng: Vi khuẩn, virus, nấm hoặc ký sinh trùng đều có thể gây ra các loại phát ban khác nhau. Ví dụ như bệnh thủy đậu, sốt phát ban, hay nấm da.
- Các bệnh lý tự miễn: Các bệnh như lupus, viêm da dị ứng, hay bệnh vảy nến thường gây ra phát ban.
- Vảy nến: Da của bệnh nhân bị vảy nến thường rất khô và nứt nẻ. Các mảng da bị phủ vảy bạc khiến bệnh nhân cảm thấy đau nhức và ngứa rát
- Viêm da dị ứng: Là căn bệnh phổ biến gây tình trạng mẩn ngứa khắp người. Bệnh khá phổ biến ở người có tiền sử hen suyễn hoặc dị ứng phấn hoa. Ngoài cảm giác ngứa ngáy khó chịu thì bệnh nhân còn có thể bị nổi mẩn đỏ ở má, cổ, khuỷu tay, cổ tay, mặt trong đầu gối, mắt cá chân,…
- Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc có thể gây phản ứng da và dẫn đến phát ban.
- Yếu tố môi trường: Nhiệt độ cao, độ ẩm thấp, hoặc tiếp xúc với các chất hóa học độc hại cũng có thể gây ra phát ban. Tình trạng nắng nóng kéo dài làm các lỗ chân lông bị tắc nghẽn, gây ngứa, nổi mẩn đỏ với các đám mụn đỏ, mụn nước mọc trên cổ, ngực, bẹn, dưới ngực, nếp nhăn ở khuỷu tay,…
- Da khô: Là nguyên nhân gây ngứa ít người chú ý. Ngứa do da khô thường không đi kèm triệu chứng nốt sần, mụn nước, mụn đỏ, nổi mẩn,… Nguyên nhân chủ yếu là do thay đổi thời tiết (bước vào mùa đông, mùa hanh khô), thường xuyên tắm nước nóng, da bị lão hóa, ít uống nước,…;
- Nhiễm nấm: Bệnh thường gây ảnh hưởng ở các nếp gấp da như ngực hoặc bẹn bệnh nhân
- Nổi mề đay: Triệu chứng nổi mề đay khá đặc trưng. Trên da bệnh nhân sẽ xuất hiện nhiều mảng mẩn đỏ, nổi lên khắp người gây ngứa ngáy, đau rát;
- Nhiễm ký sinh trùng: Nhiều người bị mẩn ngứa khắp người do nhiễm con ve gây bệnh ghẻ. Con ve này sống trên bề mặt da người, không gây triệu chứng cho tới khi người bệnh dị ứng với nó. Các triệu chứng là gây ngứa rát, nổi mẩn trên da
- Nguyên nhân khác: Do các bệnh lý ngoài da khác như viêm nang lông, viêm tuyến bã nhờn, tổ đỉa,…
Đối tượng nguy cơ
Mặc dù bất kỳ ai cũng có thể bị phát ban, nhưng một số đối tượng có nguy cơ cao hơn, bao gồm:
- Trẻ em: Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện khiến trẻ dễ bị nhiễm trùng và dị ứng hơn.
- Người cao tuổi: Da mỏng hơn và hệ miễn dịch yếu hơn, dễ bị tổn thương bởi các yếu tố bên ngoài.
- Người có tiền sử dị ứng hoặc bệnh tự miễn: Những người này dễ bị phát ban do hệ miễn dịch phản ứng mạnh mẽ hơn với các chất gây kích ứng.
- Người sử dụng thuốc thường xuyên: Những người dùng nhiều loại thuốc có thể dễ bị phát ban do tác dụng phụ.
Chẩn đoán
Chẩn đoán phát ban thường bắt đầu bằng việc thăm khám lâm sàng và hỏi bệnh sử. Bác sĩ sẽ kiểm tra các triệu chứng, hỏi về tiền sử bệnh lý, các loại thuốc đang sử dụng và môi trường sống của bệnh nhân.
Ban da có thể chẩn đoán dễ dàng dựa vào hình thái lớp da bên ngoài. Bác sĩ da liễu sẽ xác định loại ban dựa trên hình dạng, mật độ, màu sắc, kích cỡ, cảm giác đau và phân bố của ban trên cơ thể.
Bệnh mề đay có thể được chẩn đoán thông qua những triệu chứng thông thường. Tuy nhiên, để chắc chắn hơn về tình trạng bệnh, bác sĩ có thể yêu cầu người bệnh thực hiện một số xét nghiệm cận lâm sàng như kiểm tra công thức máu hay prick test.
Trong chẩn đoán lâm sàng, bác sĩ sẽ đặt ra các câu hỏi tiền sử bệnh, thực hiện một số thăm khám nhằm xác định triệu chứng người bệnh gặp phải. Cụ thể như sau:
Kiểm tra thương tổn trên da: Quan sát bằng mắt thường sẽ thấy các nốt sần phù với kích thước khác nhau trên da. Đồng thời, quanh vùng da sẩn phù có thể nhợt nhạt hoặc đỏ hơn vùng da còn lại, kích thước của chúng có thể thay đổi rất nhanh và cũng rất nhanh mất đi.
- Kiểm tra các khu vực có kết cấu mao mạch yếu: Mí mắt, cơ quan sinh dục ngoài, môi,… Các nốt ban đỏ có thể xuất hiện rồi gây sưng to cả vùng, được gọi là hiện tượng phù mạch hoặc phù Quincke. Trong trường hợp các mạch ở ống thanh quản hoặc ống tiêu hóa bị phù bệnh nhân bị khó thở, đau bụng, đi ngoài, rối loạn nhịp tim….
- Kiểm tra cảm giác ngứa: Đa phần các bệnh nhân bị nổi mề đay đều ngứa ngáy khó chịu, càng gãi càng ngứa. Một số trường hợp bệnh nhân chỉ bị châm chích, bỏng rát.
- Tần suất tái phát: Bệnh thường tái phát thành từng đợt và chia thành hai giai đoạn cấp tính và mãn tính.
Một số xét nghiệm có thể được thực hiện để xác định nguyên nhân gây ra phát ban:
- Xét nghiệm máu: Để kiểm tra các dấu hiệu nhiễm trùng hoặc bệnh lý tự miễn. Nhằm xác định số lượng bạch cầu ái toan, nếu số lượng bạch cầu tăng có thể do dị ứng ký sinh trùng, số lượng bạch cầu giảm có thể do bệnh lupus ban đỏ.
- Sinh thiết da: Một mẫu da nhỏ có thể được lấy để kiểm tra dưới kính hiển vi.
- Xét nghiệm dị ứng: Các xét nghiệm da hoặc máu để xác định các chất gây dị ứng.
- Test lẩy da (prick test): Phát hiện các dị nguyên nghi ngờ như mạt bụi, phấn hoa.
Phòng ngừa bệnh
Phần lớn tình trạng da bị nổi mẩn đỏ ngứa xuất phát từ các yếu tố tác động từ bên ngoài, trong khi một phần nhỏ xuất phát từ bên trong cơ thể. Do đó, bạn hoàn toàn có thể giảm hoặc ngăn chặn tình trạng da bị nổi mẩn đỏ ngứa ở mặt hoặc cơ thể này bằng cách áp dụng những biện pháp phòng ngừa sau:
- Tránh tiếp xúc với các chất gây dị ứng: Hạn chế tiếp xúc với phấn hoa, lông động vật, các loại thực phẩm dễ gây dị ứng.
- Giữ vệ sinh cá nhân: Tắm rửa sạch sẽ, thay quần áo và giặt giũ thường xuyên để loại bỏ các tác nhân gây bệnh trên da.
- Sử dụng kem dưỡng ẩm: Giữ da luôn ẩm để tránh tình trạng da khô, nứt nẻ.
- Sử dụng thuốc đúng cách: Theo chỉ dẫn của bác sĩ, tránh tự ý dùng thuốc có thể gây ra tác dụng phụ.
- Chăm sóc da đúng cách: Sử dụng các sản phẩm chăm sóc da phù hợp, tránh các sản phẩm có chứa hóa chất mạnh có thể gây kích ứng. Dưỡng ẩm cho da thường xuyên, đặc biệt trong mùa lạnh và mùa khô hanh.
- Chế độ ăn uống: Bên cạnh việc uống đủ nước mỗi ngày thì việc áp dụng chế độ ăn uống khoa học và lành mạnh. Bổ sung vào chế độ ăn uống các loại thực phẩm, rau xanh giàu vitamin C và vitamin E.
- Theo dõi sức khỏe hàng ngày để cơ thể luôn trong tình trạng tốt nhất, cải thiện hệ miễn dịch tốt hơn.
Điều trị như thế nào?
Điều trị phát ban phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra và mức độ nghiêm trọng của triệu chứng. Thông thường, bác sĩ sẽ kê toa thuốc để khắc phục nhanh triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng xảy ra. Tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể mà các loại thuốc khác nhau sẽ được chỉ định cho phù hợp. Các phương pháp điều trị phổ biến bao gồm:
- Thuốc kháng histamin: Giúp giảm ngứa và sưng do dị ứng.
- Kem và thuốc mỡ: Các loại kem chứa corticosteroid giúp giảm viêm và ngứa. Trong hầu hết các trường hợp, bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng các loại thuốc bôi có chứa Menthol để điều trị. Menthol là hoạt chất có chiết xuất từ lá bạc hà với tác dụng làm mát, gây tê, giảm ngứa ngáy và sưng nóng hiệu quả. Tuy nhiên, các loại thuốc bôi có chứa Menthol chỉ dùng được trên các vùng da không bị chảy máu, rỉ dịch hay lở loét.
- Thuốc kháng sinh hoặc kháng virus: Dùng trong trường hợp phát ban do nhiễm trùng.
- Thuốc ức chế miễn dịch: Được sử dụng trong các bệnh tự miễn để kiểm soát phản ứng của hệ miễn dịch.
- Chăm sóc tại nhà: Giữ cho da luôn sạch sẽ, khô ráo, tránh gãi và dùng các biện pháp làm dịu da như tắm với bột yến mạch, sử dụng kem dưỡng ẩm không mùi.
Tình trạng nổi mẩn ngứa (phát ban) có thể liên quan tới nhiều nguyên nhân khác nhau, thường là bệnh da liễu. Nếu tổn thương không thuyên giảm khi áp dụng các mẹo chữa tại nhà thì cần chủ động tìm gặp bác sĩ. Việc điều trị y tế là rất cần thiết nhằm tránh các trường hợp rủi ro phát sinh.
Kết luận
Phát ban là một triệu chứng phổ biến, có thể do nhiều nguyên nhân gây ra từ dị ứng, nhiễm trùng đến các bệnh lý tự miễn. Hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị sẽ giúp bạn phòng ngừa và xử lý phát ban hiệu quả. Nếu phát ban không rõ nguyên nhân hoặc kéo dài, hãy tìm kiếm sự tư vấn của bác sĩ để có phương pháp điều trị phù hợp. Việc chăm sóc da đúng cách và duy trì lối sống lành mạnh cũng là cách tốt để bảo vệ da khỏi các tác nhân gây hại.
