Liệt dây thanh quản là tình trạng tổn thương dây thần kinh đến dây thanh quản, có thể xảy ra do tổn thương não. Bị liệt dây thanh quản có thể khiến giọng nói trở nên khàn đặc, nói khó, âm lượng nhỏ, đau họng khi nói và nuốt, nghẹt thở…
Tổng quan chung
Liệt dây thanh quản là tình trạng mà một hoặc cả hai dây thanh không thực hiện được chức năng của chúng do nguyên nhân từ thần kinh hoặc liệt cơ. Nếu dây thanh bị liệt ở tư thế mở, đường dẫn khí và phổi không được bảo vệ.
Liệt dây thanh 2 bên
Liệt dây thanh 2 bên là một bệnh lý hiếm gặp và có thể đe dọa tính mạng. Thông thường, liệt cả hai bên dây thanh xảy ra do chấn thương sau phẫu thuật ở vùng cổ và ngực, do việc đặt nội khí quản, hoặc tổn thương thần kinh.
Liệt dây thanh 1 bên
Liệt dây thanh 1 bên, hay còn gọi là liệt dây thanh đơn, là bệnh lý phổ biến hơn chứng liệt dây thanh 2 bên. Bệnh lý này thường xảy ra do những tổn thương từ não (u não, đột quỵ,..) hoặc tổn thương dây thần kinh kiểm soát thanh quản. Bệnh này có thể xảy ra ở mọi độ tuổi và giới tính, tuy nhiên, nữ giới thường có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn nam giới.
- Liệt dây thanh quản bên trái: Phần lớn bệnh nhân mắc liệt dây thanh quản thường bị liệt ở bên trái hơn bên phải. Nguyên nhân có thể liên quan đến các cơ quan trong lồng ngực, chẳng hạn như quai động mạch chủ, tâm nhĩ…
- Liệt dây thanh quản bên phải: Các trường hợp mắc liệt dây thanh quản bên phải ít hơn, thường xuất phát từ dây thần kinh phế vị, vòng qua động mạch dưới đòn phải và cung động mạch chủ trên rồi tới thanh quản. Vị trí này thường ít chịu chấn thương, gây tê liệt.
Triệu chứng
Các triệu chứng của liệt dây thanh quản bảo gồm:
- Bệnh nhân mất tiếng đột ngột, sau vài hôm bệnh nhân lại nói được nhưng tiếng nói bị thay đổi: Không to, mất âm sắc hoặc giọng đôi. Dần dần tiếng nói sẽ hồi phục trở lại gần như bình thường nhờ dây thần kinh thanh quản bên đối diện làm việc bù.
- Khám thanh quản thấy hai dây thanh khép không kín, dây thanh và sụn phễu một bên giảm hoặc mất di động, dây thanh bên không vận động mất trương lực và phất phơ theo hơi thở.
- Liệt thần kinh vận động thanh quản có thể xuất hiện cả hai bên dây thanh, trường hợp này rất hiếm và bắt đầu bằng khó thở đột ngột do liệt cơ mở thanh quản, không cho không khí vào phổi, sau đó cơ khép cũng bị liệt, hai dây thanh trở về tư thế trung gian.
- Lúc này bệnh nhân hết khó thở nhưng lại không nói được. Bệnh nhân uống nước dễ bị sặc, ho không ra tiếng. Soi thanh quản thấy hai dây thanh bị khép ở tư thế trung gian, nửa khép nửa mở mặc dù bệnh nhân đang thở hay phát âm.
Bệnh nhân mắc phải bệnh liệt dây thanh quản bị mất phản xạ bảo vệ phổi nên nước và thức ăn sẽ rơi vào đường hô hấp dưới gây viêm phổi, áp – xe phổi.
Nguyên nhân
Trong liệt dây thanh, các xung thần kinh đến thanh quản bị gián đoạn. Việc này dẫn đến sự mất vận động của các cơ vùng này. Các bác sĩ thường không biết nguyên nhân chính xác gây liệt dây thanh âm.
Các nguyên nhân thường gặp
- Tổn thương dây thanh trong khi phẫu thuật: Phẫu thuật vùng cổ hoặc ngực trên có thể dẫn đến tổn thương dây thần kinh chi phối vùng này. Các phẫu thuật có nguy cơ cao như phẫu thuật tuyến giáp, cận giáp, thực quản, cổ và ngực.
- Chấn thương cổ hoặc ngực: Chấn thương ở cổ hoặc ngực có thể làm nhiều cấu trúc lân cận. Trong đó có các dây thần kinh chi phối cho dây thanh âm hoặc chính thanh quản.
- Đột quỵ: Đột quỵ làm giảm/mất lưu lượng máu cung cấp cho một phần não bộ. Nó có thể làm tổn thương vùng não có nhiệm vụ điều khiển thanh quản để tạo ra âm thanh.
- Khối u: Các khối u, cả u ác và u lành, đều có thể phát triển trong hoặc xung quanh các cơ, sụn hoặc dây thần kinh kiểm soát chức năng của thanh quản. Chúng có thể gây liệt dây thanh âm.
- Nhiễm trùng: Một số bệnh nhiễm trùng có thể kể đến như bệnh Lyme, virus Epstein-Barr và Herpes. Có thể gây viêm và làm tổn thương trực tiếp các dây thần kinh trong thanh quản.
- Bệnh lý thần kinh: Nếu có một số bệnh lý liên quan đến thần kinh, chẳng hạn như bệnh đa xơ cứng hoặc bệnh Parkinson, bạn có thể bị liệt dây thanh âm.
Yếu tố nguy cơ
Một số yếu tố có thể làm bạn tăng nguy cơ mắc liệt dây thanh quản như:
- Từng làm phẫu thuật ở cổ họng hoặc ngực. Những người từng bị phẫu thuật tuyến giáp, tuyến cận giáp hoặc ngực trên sẽ có nguy cơ cao bị tổn thương dây thần kinh thanh quản. Trong một số phẫu thuật cho các vấn đề hô hấp nghiêm trọng, việc đặt các ống để giúp bạn thở có thể gây tổn thương dây thanh quản.
- Có các tình trạng sức khỏe thần kinh. Những người mắc một số bệnh thần kinh sẽ có nguy cơ phát triển liệt hoặc yếu dây thanh quản.
Chẩn đoán
Để đánh giá chính xác tình trạng tổn thương dây thanh, bác sĩ có thể thực hiện những phương pháp sau:
Nội soi thanh quản
Bác sĩ sử dụng ống nội soi mềm, nhỏ được gắn camera ở phần đầu ống rồi đưa vào bên trong cổ họng của người bệnh. Qua đó, bác sĩ có thể xem trực tiếp các dây thanh qua màn hình cũng như xác định vị trí và chuyển động của dây thanh để đưa ra những chẩn đoán chính xác nhất.
Điện cơ thanh quản
Đây là phương pháp đo dòng điện trong cơ thanh quản của người bệnh. Để thực hiện phương pháp này, bác sĩ sẽ sử dụng một cây kim nhỏ, đâm xuyên qua da cổ đến vùng cơ của dây thanh âm để đo lực của tín hiệu thần kinh từ não đến các cơ kiểm soát dây thanh.
Xét nghiệm máu và xét nghiệm hình ảnh
Vì một số bệnh có thể gây tổn thương cho dây thần kinh kiểm soát dây thanh nên việc thực hiện các xét nghiệm bổ sung để xác định chính xác nguyên nhân gây tê liệt là rất cần thiết. Các xét nghiệm đó có thể là xét nghiệm máu, kiểm tra chức năng phổi, chụp X-quang, chụp cộng hưởng từ (MRI), chụp CT vùng cổ ngực….
Phòng ngừa bệnh
Một số cách phòng tránh liệt dây thanh quản như sau:
- Khám sức khỏe định kỳ: nhiều người thường bỏ qua việc khám sức khỏe tai mũi họng định kỳ, đặc biệt là giọng nói. Tuy nhiên, cũng giống như tim, phổi, thận… tai mũi họng đóng vai trò quan trọng và cần được thăm khám sớm để phát hiện bệnh và điều trị kịp thời.
- Hạn chế nói nhiều, nói liên tục: nói quá nhiều hay nói ở âm lượng cao rất dễ gây ra tình trạng khàn tiếng, đặc biệt là những công việc đặc thù như giáo viên, ca sĩ, kinh doanh, buôn bán…. Nếu tình trạng này cứ tiếp diễn, khàn tiếng có thể kéo dài hàng tuần liền gây ra những tổn thương nghiêm trọng ở dây thanh.
- Sống lành mạnh: Không chỉ thể hiện qua việc tập luyện thể dục thể thao thường xuyên mà còn ở chế độ ăn uống. Mọi người cần hạn chế những chất kích thích như bia rượu, cà phê và nên ăn nhiều rau củ, uống nhiều nước để duy trì sức khỏe tốt.
Điều trị như thế nào?
Đến nay, cách chữa liệt dây thanh quản đã được cụ thể hóa thành từng phác đồ điều trị thực hiện bởi các bác sĩ, không có cách điều trị tại nhà. Do đó, bạn không nên thử bất cứ phương pháp nào mà không có hướng dẫn từ bác sĩ chuyên khoa.
Việc điều trị liệt dây thanh quản phụ thuộc vào các yếu tố như nguyên nhân, mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng cũng như thời gian liệt. Bệnh nhân có thể sẽ được đề nghị trị liệu bằng giọng nói hoặc phẫu thuật, hoặc kết hợp cả hai.
Trị liệu bằng giọng nói
Liệu pháp giọng nói là một phương thức vật lý trị liệu cho các cơ lớn bị liệt. Các nhà trị liệu sẽ yêu cầu bệnh nhân thực hiện một số bài tập và hoạt động đặc biệt để tăng cường dây thanh quản, cải thiện hơi thở, kiểm soát giọng nói và ngăn chặn các căng thẳng bất thường ở những nhóm cơ khác gần dây thanh quản.
Phẫu thuật
Nếu phương pháp trị liệu bằng giọng nói không thể giúp bệnh nhân hồi phục hoàn toàn khỏi chứng liệt dây thanh quản, bệnh nhân sẽ được đề nghị can thiệp bằng phẫu thuật.
Một số lựa chọn phẫu thuật trong trường hợp này bao gồm:
- Tiêm chất làm đầy: Cơ dây thanh âm có thể bị yếu do liệt dây thần kinh, do đó, các bác sĩ sẽ tiêm vào dây thanh quản chất béo, collagen hoặc một số chất làm đầy dây thanh quản, giúp cơ dây hoạt động dễ dàng, hiệu quả hơn khi bệnh nhân nuốt, nói hoặc ho.
- Tái định vị dây thanh quản: Thao tác này sẽ định hình lại nếp gấp của dây thanh âm, cải thiện chức năng giọng nói.
- Phẫu thuật chỉnh hình sụn giáp Isshiki: Type 1 thyroplasty
Có thể nói, việc điều trị liệt dây thanh quản phụ thuộc rất nhiều vào nguyên nhân gây ra nó. Đồng thời, nếu không chữa trị, bệnh lý này sẽ đem lại nhiều biến chứng nghiêm trọng, cũng như có thể gây tử vong. Do đó, khi có biểu hiện triệu chứng, cần tìm gặp các bác sĩ sớm nhất để thực hiện kiểm tra và điều trị.
