Trong dân gian, cây cỏ xước được cho là bài thuốc quý, có công dụng điều trị bệnh rất tốt, đặc biệt là bệnh xương khớp. Chúng ta cùng tìm hiểu bài viết dưới đây về cây cỏ xước nhé.
Cây cỏ xước là gì?
Đặc điểm của cây cỏ xước
- Tên gọi khác của cây cỏ xước là Ngưu tất Nam. Trong khoa học, loại cây này có tên là Radix Achyranthis asperae.
- Theo Đông Y, loại cỏ này có vị đắng và chua, tính bình. Cây cỏ xước có thể sống lâu năm và chiều cao có thể lên đến gần 1m.
- Lá của loại cỏ này có hình trứng và mọc đối xứng nhau.
- Cỏ xước có thể cho ra hoa ở ngọn.
- Quả nang có lá nhọn như gai. Nếu vô tình đụng phải, những gai nhọn này rất dễ mắc vào quần áo. Hạt của cỏ xước có hình trứng dài.
Các loại cây cỏ xước
Theo sách “Từ điển thảo mộc dược học” thì có 4 loại cây cỏ xước chính bao gồm:
- Cây cỏ xước lông trắng – Achyranthes Aspera var. Argentea: Được tìm thấy nhiều tại các nước nhiệt đới như Việt Nam, Thái Lan, Lào,…
- Cây cỏ xước Ấn Độ – Achyranthes Aspera var. Indica: Chủ yếu ở Ấn Độ.
- Cây cỏ xước xù – Achyranthes Aspera var. Aspera: Mọc nhiều ở Nhật Bản, Triều Tiên,…
- Cây cỏ xước có màu xám pha đỏ – Achyranthes Aspera var. Rubrofuscus: Mọc chủ yếu ở Ấn Độ.
Tại Việt Nam, loại cây cỏ xước phổ biến nhất là cây cỏ xước lông trắng, đây cũng là thảo dược được sử dụng nhiều trong các bài thuốc chữa bệnh.
Bộ phận dùng làm thảo dược
- Toàn thân cây cỏ xước đều được dùng làm thuốc, nhiều nhất là phần rễ.
- Để lấy rễ cỏ xước làm thuốc, bạn nên thu hoạch vào mùa đông vì lúc này thân và cây héo khô, dưỡng chất tập trung về phần rễ. Dược liệu mang về được làm sạch, phơi đến khi vỏ ngoài nhăn lại rồi hun khói vài lần với lưu huỳnh. Cuối cùng, bạn cắt bỏ phần đầu nhọn của rễ và thái lát mỏng, phơi khô.
Thành phần dinh dưỡng
Các thành phần hoá học đã được phát hiện trong cây cỏ xước bao gồm:
- Amino axit.
- Arginine.
- Glucozơ.
- Polysaccharide.
- Protid.
- Nước.
- Chất xơ.
- Muối kali.
- Sắt.
- Đồng.
- Vitamin C.
- Carotene.
- Saponin triterpenoid.
- Alkaloid.
- Acid oleanolic.
- Chất tro.
Công dụng của cây cỏ xước theo Y học cổ truyền
Theo các ghi chép thì cây cỏ xước có vị chua, đắng và hơi chát, có tính mát, không độc, khó uống, được quy vào 2 kinh Can, Thận.
Vị thuốc này có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, kháng viêm, lợi tiểu, bổ huyết, điều kinh, giảm đau bổ can thận và mạnh gân cốt.
Cây thuốc này chủ trị các chứng:
- Bổ gan, bổ thận, mạnh gân cốt, giảm đau xương khớp.
- Tăng huyết áp, cholesterol trong máu tăng cao, xơ vữa động mạch.
- Sốt nóng, sốt rét.
- Bầm máu.
- Phụ nữ có chu kỳ kinh nguyệt không đều, thường xuyên bị đau bụng kinh, rối loạn kinh nguyệt.
Cỏ xước trong Y học hiện đại
Theo các nghiên cứu thì trong loại thực vật này có chứa thành phần gồm:
- Thân cây: 81,9% nước; 9,2% glucid; 3,7% protid; 2% vitamin C; 2,6% caroten; 2,9% chất xơ và 2,3% tro.
- Rễ cây: 4% sapogenin.
- Hạt: hentriacontane và saponin; acid oleanolic.
Công dụng của cây cỏ xước trong y học hiện đại:
- Hỗ trợ tăng cường khả năng tổng hợp protein cho cơ thể.
- Lợi tiểu, kích thích hoạt động của thận, bổ thận.
- Giảm lượng đường và cholesterol trong máu, bổ gan.
- Kháng viêm, giảm đau, giảm sưng tốt cho bệnh xương khớp.
Các bài thuốc chữa bệnh từ cây cỏ xước
- Chữa bầm máu, máu ứ bên trong do té ngã, nhức mỏi tay chân khi đi xa về
Lấy 100g cỏ xước ngâm chung với 30g sâm đại hành, 50g dứa dại và rượu trắng cao độ. Để trong ít nhất 30 ngày. Mỗi lần uống 15ml x 2 lần trong ngày.
- Điều trị bệnh viêm gan, nhiễm trùng thận
Dùng 30g cây cỏ xước kết hợp với các vị rễ cỏ tranh, xa tiền, mộc thông, phất dũ, lá móng tay, trọng đài mỗi vị 15g. Sắc uống 1 thang trong ngày khi còn ấm. Mỗi thang chia làm 3 lần uống
- Điều trị bệnh rối loạn tiền đình, đau đầu, chóng mặt, huyết áp tăng cao, trong người bốc hỏa, táo bón
Chuẩn bị hạt muồng 20g và cỏ xước 30g. Hạt muồng đem sao vàng rồi sắc chung với ngưu tất uống mỗi ngày 1 thang.
- Chữa máu nhiễm mỡ gây tăng huyết áp, xơ vữa động mạch
Chuẩn bị thang thuốc bao gồm các vị: Cỏ xước và đương quy mỗi thứ 16g, hạt lạc giới (sao vàng), xuyên khung, cỏ cứt lợn mỗi thứ 12g, nấm mèo 10g, hạn liên thảo 20g. Trộn đều các nguyên liệu rồi đem sắc chung. Mỗi thang sắc chia 3 lần uống trong ngày. Kiên trì uống liên tục 20 – 30 ngày để thấy được hiệu quả.
- Chữa tăng cholesterol và triglycerid trong máu
Lấy 12g cỏ xước, thái mỏng, cho vào ấm hãm như hãm trà hoặc sắc uống
- Điều trị bệnh viêm đa khớp dạng thấp
Rễ cỏ xước 20g (sao với rượu), tầm gửi cây dâu 16g, độc hoạt, sâm nam, vân quy, tần giao quế chi, bạch thược, phòng đảng sâm mỗi vị 12g, tế tân 6g.
Tất cả hợp thành một thang, sắc uống liên tục 7 ngày trong tuần sẽ thấy các triệu chứng của bệnh viêm đa khớp dạng thấp thuyên giảm rõ rệt.
- Trị đau lưng, mỏi gối, làm mạnh gân cốt, tăng khả năng cường dương, chữa bệnh phong thấp
Chuẩn bị cỏ xước, đỗ trọng, đương quy, sinh địa, tiên linh tỳ, tỳ giải, ý dĩ nhân mỗi vị 30g; Đan sâm, kim anh, phụ tử, phòng phong, sơn thù, thạch hộc mỗi vị 15g; Hồ cốt 45g.
Giã nát tất cả các vị thuốc trên, bọc trong túi vải rồi cho vào bình thủy tinh ngâm chung với 3 lít rượu. Để khoảng 7 – 9 ngày. Mỗi ngày uống 2 ly nhỏ khi bụng đang đói.
- Điều trị bệnh gout
Đây là một trong những công dụng của cây cỏ xước được nhiều người biết tới. Người bệnh dùng cây cỏ xước phối hợp với lá tất bát, rễ cây cẩu trùng vĩ và rễ bưởi bung mỗi vị 15g. Thái mỏng thuốc rồi cho vào chảo sai vàng.
Sắc thuốc với 4 bát nước lấy 2 bát thuốc đặc, uống làm 3 lần trong ngày cho hết. Liệu trình dùng thuốc tối thiểu 7 ngày, tối đa là 10 ngày. Sau đó nếu bệnh tình chưa bớt thì nên đi tái khám lại.
- Chữa tăng huyết áp, tăng cholesterol máu, xơ vữa thành mạch, nhồi máu cơ tim
Lấy 6g rễ cỏ xước khô cho vào ấm sắc cùng với 10 cây thành ngạnh. Đổ 3 bát nước nấu cạn còn 1 bát. Uống thuốc sau khi ăn khoảng 30 phút liên tục trong 2 tháng liền. Nếu bệnh chưa dứt thì nghỉ 3 ngày rồi tiếp tục dùng liệu trình mới.
- Điều trị rối loạn kinh nguyệt, bệnh huyết hư ở phụ nữ
Lấy 20g rễ cỏ xước, củ gấu, nghệ xanh, xác điến mỗi vị 16g, rễ gai 30g. Sắc thuốc ngày 1 thang chia uống vào buổi sáng, trưa, tối. Dùng liên tục 10 ngày. Phụ nữ mang thai tránh dùng.
- Điều trị thận suy, vàng da, tứ chi phù thũng
Cây cúc bách nhật, xa tiền, cỏ mực, cỏ xước ( sao ) mỗi vị 30g. Uống ngày 1 thang theo dạng thuốc sắc.
- Chữa tắc kinh hoặc bế kinh ở phụ nữ
Dùng 1 thang thuốc gồm 10g cỏ xước, 10g cây sung úy. Mỗi thang sắc uống làm 3 lần trong ngày.
- Điều trị sổ mũi trong các trường hợp bị viêm mũi dị ứng
Dùng quỷ trâm thảo, lá diễn mỗi loại 20g, rễ cỏ xước 30g. Sắc thuốc với 400ml nước cho cạn còn 100ml. Chia 2 lần uống hết trong ngày khi thuốc còn ấm. Uống liền khoảng 5 ngày rồi ngưng.
- Trị mụn, làm đẹp da
Cây cỏ xước rửa sạch với nước muối, băm nhỏ rồi giã nát. Vắt nước cốt thoa lên da hoặc những nơi có mụn 2 lần mỗi tuần. Mỗi lần đắp trong 30 phút.
- Chữa sưng đau do thấp khớp
Bài 1:
Cỏ xước, cỏ cứt lợn, nhọ nồi mỗi vị 16g, thương nhĩ tử và ngải cứu mỗi vị 12g, phục linh 20g. Mỗi thang sắc 3 lượt nước. Sau đó trộn chung lại và chia làm 3 phần đều nhau uống vào buổi sáng, trưa, tối liên tục trong 10 ngày.
Bài 2:
Dùng thổ phục linh, cỏ mực mỗi vị 20g, ngải cứu, quả ké đầu ngựa mỗi vị 12g, cỏ xước 40g. Sắc uống.
- Điều trị bệnh bạch hầu
Lấy 100g rễ cỏ xước tươi đem nấu với 150ml nước. Đun sôi kỹ, để nguội chia uống vài lần trong ngày.
- Chữa nóng sốt, chảy nước mũi
Dùng 30g cỏ xước kết hợp với 30g đơn buốt. Đem một thang sắc kỹ gạn lấy nước chia 3 phần uống hết trong ngày.
- Trị bệnh quai bị
Cây cỏ xước tươi giã lấy nước cốt súc miệng và uống. Phần bã đắp vào bên ngoài chỗ bị sưng đau do quai bị.
- Điều trị co giật, bại liệt, xơ vữa mạch máu
Sắc 40 – 60g rễ cỏ xước uống nhiều lần trong ngày
Những lưu ý khi dùng cây cỏ xước làm thuốc chữa bệnh
Để sử dụng cây cỏ xước một cách an toàn và có hiệu quả, bạn nên tham khảo trước ý kiến từ các bác sĩ, thầy thuốc đông y uy tín. Một số thuốc, thực phẩm chức năng hay thảo dược khác mà bạn đang dùng có thể gây ra những tương tác không mong muốn với dược liệu này.
Một số người có thể bị dị ứng với thành phần của cây cỏ xước, dẫn đến những triệu chứng như:
- Nổi mẩn, ngứa da.
- Tức ngực, khó thở.
- Buồn nôn.
- Choáng váng, trong người bứt rứt khó chịu,…
Trong quá trình sử dụng, nếu thấy xuất hiện các triệu chứng bất thường, hãy tạm ngưng dùng và thông báo ngay cho bác sĩ.
Hi vọng với những chia sẻ trên giúp các bạn hiểu hơn về cây cỏ xước và các bài thuốc chữa bệnh từ cây cỏ xước.
Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.
