Thuốc acetylcystein: Công dụng, cách dùng và lưu ý khi sử dụng

Acetylcystein là một loại thuốc quen thuộc trong điều trị các bệnh về hô hấp. Với khả năng làm loãng đờm hiệu quả, acetylcystein đã trở thành lựa chọn hàng đầu của nhiều bác sĩ trong việc điều trị các bệnh lý liên quan đến đường hô hấp. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết về công dụng, cách dùng và những lưu ý quan trọng khi sử dụng thuốc acetylcystein.

Thông tin cần biết về thuốc acetylcystein

Acetylcysteine là thuốc gì?

Acetylcystein hay N-acetylcysteine (NAC) là một dẫn xuất của amino acid cysteine, có tác dụng làm loãng và tan đờm, giúp đờm dễ dàng bị tống ra khỏi đường hô hấp. Thuốc này hoạt động bằng cách phá vỡ các liên kết disulfide trong các glycoprotein của đờm, làm giảm độ nhớt của đờm. 

Các dạng bào chế và hàm lượng thuốc

Thuốc có nhiều dạng bào chế khác nhau phù hợp với nhiều lứa tuổi và tình trạng bệnh khác nhau.

• Đường uống thông dụng có viên nén 200mg, gói thuốc bột 100mg, 200mg
• Dung dịch thuốc hít qua miệng, thuốc nhỏ vào khí quản và thuốc uống 100mg/mL, 200mg/mL
• Dung dịch tiêm đậm đặc: 200mg/mL để pha dịch truyền.

Ở Việt Nam, đa số trường hợp sử dụng acetylcystein dạng viên nén hoặc gói thuốc bột để tiêu đờm.

Chỉ định dùng thuốc acetylcystein

Acetylcystein được chỉ định trong điều trị các bệnh lý liên quan đến đường hô hấp, bao gồm:

• Viêm phế quản cấp và mạn tính
• Viêm phổi
• Viêm xoang
• Viêm thanh quản
• Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)
• Tiêu chất nhầy trong bệnh nhày nhớt (mucoviscidosis) (xơ nang tuyến tụy)
• Được dùng tại chỗ trong điều trị hội chứng khô mắt (viêm kết giác mạc khô, hội chứng Sjogren) kết hợp với tiết bất thường chất nhày

Thuốc cũng được sử dụng để giải độc trong trường hợp ngộ độc paracetamol.

Các trường hợp chống chỉ định đối với thuốc acetylcystein

Không sử dụng acetylcystein trong các trường hợp sau 

• Tiền sử hen (nguy cơ phản ứng co thắt phế quản với tất cả các dạng thuốc chứa acetylcystein).
• Quá mẫn với acetylcystein hoặc với bất cứ thành phần nào của thuốc.
• Trẻ em < 2 tuổi với chỉ định tiêu chất nhày.
• Bệnh nhân mắc các bệnh về gan nặng.
• Thận trọng với bệnh nhân có tiền sử loét dạ dày, tá tràng

Liều dùng của thuốc acetylcystein cho từng nhóm đối tượng bệnh phù hợp

Theo Dược thư Quốc Gia Việt Nam 2015, liều dùng cho chỉ định tiêu đờm như sau:

• Người lớn và trẻ em trên 7 tuổi: 200mg/ lần x 3 lần/ ngày. Liều tối đa không quá 600mg/ ngày
• Trẻ em từ 2-7 tuổi: 200mg/ lần x 2 lần/ ngày.
• Trẻ em < 2 tuổi: 50mg/lần x 2-3 lần/ ngày.

Tuy nhiên, riêng với trẻ < 2 tuổi, sử dụng thuốc hết sức thận trọng vì đối tượng này khó khạc ra đờm một cách chủ động, có nguy cơ gặp phản ứng không mong muốn nhiều hơn, đặc biệt là nguy cơ suy hô hấp nên đa số nhà sản xuất khuyến cáo không nên sử dụng sản phẩm này cho trẻ < 2 tuổi.

Tác dụng phụ không mong muốn khi sử dụng thuốc acetylcystein

Acetylcystein có giới hạn an toàn rộng. Tuy hiếm gặp co thắt phế quản rõ ràng trong lâm sàng do acetylcystein, nhưng vẫn có thể xảy ra với tất cả các dạng thuốc chứa acetylcystein.

Thường gặp, ADR > 1/100

Tiêu hóa: Buồn nôn, nôn (đường uống); phản ứng quá mẫn (truyền tĩnh mạch).

Tim mạch: Đỏ bừng, phù, tim đập nhanh.

Ít gặp, 1/1 000 < ADR < 1/100

Thần kinh: Buồn ngủ, nhức đầu, ù tai.

Hô hấp: Viêm miệng, chảy nước mũi nhiều, ran ngáy.

Da: Phát ban, mày đay.

Hiếm gặp, ADR < 1/1 000

Toàn thân: Co thắt phế quản kèm phản ứng dạng phản vệ toàn thân, sốt, rét run.

Một số lưu ý khi sử dụng thuốc

Khi uống acetylcystein, cần lưu ý:

• Sử dụng đúng liều lượng được bác sĩ chỉ định, không tự ý tăng hoặc giảm liều.
• Để giảm khả năng nôn do thuốc có thể pha loãng dung dịch uống (nếu pha gói bột) hoặc uống nhiều nước (nếu uống viên)
• Không được dùng đồng thời với các thuốc ho khác hoặc bất cứ thuốc nào làm giảm bài tiết đờm.
• Nếu có tiền sử hen suyễn, bạn hãy báo cho bác sỹ hoặc dược sỹ để được theo dõi chặt chẽ.
• Nếu trước khi sử dụng thuốc, bạn bị giảm khả năng hoặc thấy khó khăn khi ho thì sau khi dùng thuốc, có thể bạn cần được hút đờm.
• Đọc kỹ các thành phần (cả phần tá dược) vì có 1 số sản phẩm có chứa sorbitol, cần thận trọng nếu bạn không sử dụng được đường
• Bảo quản thuốc ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp.

Câu hỏi thường gặp khi sử dụng thuốc acetylcystein

Thuốc có sử dụng được cho Phụ nữ mang thai và Cho con bú không?

Thời kì mang thai: Điều trị quá liều paracetamol bằng acetylcystein ở người mang thai có khả năng ngăn chặn được độc tính cho gan ở thai nhi cũng như ở người mẹ. Tuy nhiên chưa có đủ nghiên cứu về tác động của acetylcystein đối với phụ nữ mang thai, do đó, cần thận trọng khi sử dụng và luôn tham khảo ý kiến bác sĩ.

Thời kì cho con bú: Thuốc dùng an toàn cho người cho con bú.

Có thể sử dụng Acetylcystein cùng các thuốc khác không?

Acetylcystein có thể tương tác với một số thuốc khác, đặc biệt là các thuốc kháng sinh và thuốc ho. Hãy thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc bạn đang sử dụng để được tư vấn cụ thể.

Thuốc Acetylcystein có cần kê đơn không?

Acetylcystein là thuốc không cần kê đơn, nhưng tốt nhất vẫn nên sử dụng theo hướng dẫn của bác sĩ để đảm bảo hiệu quả điều trị và tránh tác dụng phụ.

Hướng dẫn cách xử trí tác dụng phụ của thuốc như thế nào?

Dùng dung dịch acetylcystein pha loãng có thể giảm khả năng gây nôn nhiều do thuốc.

Phải điều trị ngay phản ứng phản vệ bằng tiêm dưới da adrenalin (0,3 – 0,5 ml dung dịch 1/1 000), thở oxy 100%, đặt nội khí quản nếu cần, truyền dịch tĩnh mạch để tăng thể tích huyết tương, hít thuốc chủ vận beta-adrenergic nếu co thắt phế quản, tiêm tĩnh mạch 500 mg hydrocortison hoặc 125 mg methylprednisolon.

Có thể ức chế phản ứng quá mẫn với acetylcystein bao gồm phát hồng ban toàn thân, ngứa, buồn nôn, nôn, chóng mặt, bằng dùng kháng histamin trước. Có ý kiến cho rằng quá mẫn là do cơ chế giả dị ứng trên cơ sở giải phóng histamin hơn là do nguyên nhân miễn dịch. Vì phản ứng quá mẫn đã xảy ra tới 3% số người tiêm tĩnh mạch acetylcystein để điều trị quá liều paracetamol, nên các thầy thuốc cần chú ý dùng kháng histamin để phòng phản ứng đó.

Kết luận

Acetylcystein là một loại thuốc hiệu quả trong việc điều trị các bệnh lý liên quan đến đường hô hấp. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần tuân thủ đúng liều lượng và hướng dẫn của bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn những thông tin cần thiết về công dụng, cách dùng và lưu ý khi sử dụng thuốc acetylcystein. Nếu có bất kỳ thắc mắc nào, hãy liên hệ với bác sĩ để được tư vấn chi tiết.