Rối loạn tăng động, giảm chú ý ở trẻ em

Rối loạn tăng động, giảm chú ý (ADHD) ở trẻ em là một trong những rối loạn phát triển thần kinh phổ biến nhất. ADHD ảnh hưởng đến khả năng tập trung, kiểm soát hành vi và điều chỉnh cảm xúc của trẻ. Đây là bệnh mãn tính ảnh hưởng đến hàng triệu trẻ em và thường tiếp diễn cho đến tuổi trưởng thành. ADHD bao gồm sự kết hợp của các vấn đề có tính chất bền vững, chẳng hạn như khó duy trì khả năng tập trung, hiếu động quá mức và có các hành vi bốc đồng.

ADHD là một rối loạn phức tạp đòi hỏi sự hiểu biết và hỗ trợ từ gia đình, nhà trường và các chuyên gia y tế. Việc nhận biết sớm và can thiệp kịp thời có thể giúp trẻ quản lý các triệu chứng và phát triển một cách lành mạnh.

Rối loạn tăng động, giảm chú ý là gì?

Rối loạn tăng động, giảm chú ý (ADHD) là một rối loạn phát triển thần kinh thường xuất hiện ở trẻ em và có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành. ADHD được đặc trưng bởi sự thiếu chú ý, tăng động và hành vi bốc đồng, ảnh hưởng đáng kể đến các hoạt động hàng ngày và khả năng học tập, làm việc và giao tiếp xã hội.

ADHD được chia thành ba loại chính dựa trên triệu chứng nổi bật:

• ADHD chủ yếu thiếu chú ý: Thường xuyên mắc lỗi do cẩu thả trong học tập hoặc công việc. Khó duy trì sự chú ý: Khó khăn trong việc tập trung vào các nhiệm vụ hoặc hoạt động chơi đùa. Dễ dàng bị phân tâm. Không lắng nghe khi được nói chuyện trực tiếp. Tránh hoặc miễn cưỡng tham gia vào các nhiệm vụ cần sự chú ý lâu dài. 
• ADHD chủ yếu tăng động và bốc đồng: Ngọ nguậy và không ngồi Khó khăn trong việc ngồi yên trong các tình huống cần sự tĩnh lặng, chẳng hạn như trong lớp học. Thường xuyên chạy nhảy hoặc leo trèo trong những tình huống không thích hợp. Không thể chơi đùa một cách yên tĩnh: Khó khăn trong việc tham gia vào các hoạt động một cách yên lặng. Thường xuyên nói nhiều và không kiểm soát. Trả lời các câu hỏi trước khi chúng được hoàn thành, khó chờ đợi đến lượt mình, và thường xuyên ngắt lời hoặc xen ngang vào các cuộc trò chuyện.
• ADHD kết hợp: Kết hợp cả thiếu chú ý và tăng động/bốc đồng: Trẻ có các triệu chứng của cả hai loại trên, ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của cuộc sống hàng ngày.

Triệu chứng của rối loạn tăng động, giảm chú ý ở trẻ em

Rối loạn tăng động, giảm chú ý (ADHD) ở trẻ em biểu hiện qua các triệu chứng chủ yếu liên quan đến thiếu chú ý, tăng động và bốc đồng. Các triệu chứng này có thể ảnh hưởng đáng kể đến học tập, giao tiếp xã hội và các hoạt động hàng ngày của trẻ. Dưới đây là chi tiết các triệu chứng của ADHD:

Triệu chứng thiếu chú ý:

• Không chú ý đến chi tiết: Thường xuyên mắc lỗi do cẩu thả trong học tập hoặc các hoạt động khác.
• Khó duy trì sự chú ý: Khó khăn trong việc tập trung vào các nhiệm vụ hoặc hoạt động chơi đùa kéo dài.
• Dễ dàng bị phân tâm: Bị phân tâm bởi những kích thích bên ngoài hoặc suy nghĩ khác.
• Không lắng nghe khi được nói chuyện trực tiếp: Dường như không chú ý khi người khác nói chuyện trực tiếp.
• Không hoàn thành công việc: Khó khăn trong việc hoàn thành bài tập, công việc và các nhiệm vụ hàng ngày.
• Khó tổ chức công việc và hoạt động: Khó khăn trong việc sắp xếp và tổ chức các công việc và hoạt động.
• Tránh hoặc miễn cưỡng tham gia vào các nhiệm vụ cần sự chú ý lâu dài: Tránh các công việc đòi hỏi sự tập trung và nỗ lực tâm lý kéo dài, chẳng hạn như làm bài tập.
• Thường xuyên quên lãng trong các hoạt động hàng ngày: Quên làm các công việc hàng ngày như làm bài tập, việc nhà hoặc hẹn gặp.

Triệu chứng tăng động và bốc đồng:

• Ngọ nguậy và không ngồi yên: Luôn cử động tay chân hoặc ngồi không yên, ngay cả khi phải ngồi yên trong lớp học hoặc các tình huống yêu cầu sự tĩnh lặng.
• Không thể ngồi yên tại chỗ: Khó khăn trong việc ngồi yên tại chỗ trong thời gian dài, đặc biệt là trong lớp học.
• Chạy nhảy và leo trèo không ngừng nghỉ: Thường xuyên chạy nhảy hoặc leo trèo trong những tình huống không thích hợp.
• Khó khăn trong việc chơi đùa một cách yên tĩnh: Khó khăn trong việc tham gia vào các hoạt động chơi đùa hoặc giải trí một cách yên tĩnh.
• Luôn “đang hoạt động”: Dường như luôn trong tình trạng di chuyển hoặc hoạt động không ngừng nghỉ, hành vi như “được điều khiển bởi động cơ”.
• Nói quá nhiều: Thường xuyên nói nhiều hơn mức bình thường, không thể kiềm chế được.

Triệu chứng bốc đồng:

• Trả lời câu hỏi trước khi người khác hoàn thành: Trả lời các câu hỏi một cách vội vàng trước khi người khác kịp hoàn thành câu hỏi.
• Khó chờ đợi đến lượt mình: Khó khăn trong việc chờ đợi đến lượt mình trong các hoạt động nhóm hoặc trò chơi.
• Ngắt lời và xen ngang: Thường xuyên ngắt lời hoặc xen ngang vào các cuộc trò chuyện hoặc trò chơi của người khác.

Các biểu hiện cụ thể trong đời sống hàng ngày:

• Học tập: Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc tập trung trong lớp học, dễ bị phân tâm, thường quên làm bài tập hoặc không hoàn thành các nhiệm vụ học tập.
• Giao tiếp xã hội: Khó khăn trong việc duy trì mối quan hệ bạn bè, dễ gây gổ hoặc xung đột với bạn bè do hành vi bốc đồng và khó kiểm soát cảm xúc.
• Hoạt động hàng ngày: Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc thực hiện các công việc hàng ngày như dọn dẹp, sắp xếp đồ đạc hoặc tuân thủ lịch trình hàng ngày.

Những triệu chứng này thường xuất hiện trước tuổi 12 và kéo dài ít nhất sáu tháng. Các triệu chứng cần được quan sát trong nhiều môi trường khác nhau (ở nhà, ở trường, và trong các hoạt động xã hội) và gây ảnh hưởng đáng kể đến các hoạt động hàng ngày và khả năng hoạt động bình thường của trẻ.

Nguyên nhân gây rối loạn tăng động giảm chú ý ở trẻ em

Nguyên nhân gây ra rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) ở trẻ em là một sự kết hợp phức tạp của các yếu tố di truyền, sinh học và môi trường. Mặc dù nguyên nhân chính xác của ADHD chưa được xác định rõ ràng, các nghiên cứu đã chỉ ra một số yếu tố chính có thể góp phần vào sự phát triển của rối loạn này:

Yếu tố di truyền:

• Di truyền học: ADHD thường có tính di truyền. Các nghiên cứu cho thấy rằng nếu một người có cha mẹ hoặc anh chị em mắc ADHD, nguy cơ mắc rối loạn này của người đó cũng cao hơn. Các gen liên quan đến việc điều chỉnh chất dẫn truyền thần kinh như dopamine cũng được cho là có liên quan đến ADHD.

Yếu tố sinh học:

• Sự khác biệt trong cấu trúc và chức năng não: Các nghiên cứu hình ảnh não bộ đã chỉ ra rằng một số khu vực trong não của trẻ em mắc ADHD, chẳng hạn như vùng vỏ não trước trán, có thể nhỏ hơn hoặc hoạt động kém hiệu quả hơn so với trẻ em không mắc ADHD. Vùng vỏ não trước trán liên quan đến việc kiểm soát sự chú ý, hành vi và cảm xúc.
• Chất dẫn truyền thần kinh: Sự mất cân bằng trong các chất dẫn truyền thần kinh, đặc biệt là dopamine và norepinephrine, có thể ảnh hưởng đến khả năng tập trung và kiểm soát hành vi.

Yếu tố môi trường:

• Tiếp xúc với chất độc: Tiếp xúc với các chất độc hại như chì, đặc biệt là trong giai đoạn phát triển não bộ, có thể làm tăng nguy cơ mắc ADHD.
• Tiền sử sức khỏe của người mẹ trong thai kỳ: Việc hút thuốc, uống rượu hoặc sử dụng ma túy trong thời kỳ mang thai có thể làm tăng nguy cơ mắc ADHD ở trẻ. Ngoài ra, các yếu tố như sinh non hoặc trọng lượng khi sinh thấp cũng có thể góp phần vào sự phát triển của ADHD.
• Biến cố và căng thẳng: Trẻ em trải qua những biến cố lớn hoặc sống trong môi trường căng thẳng, chẳng hạn như bạo lực gia đình hoặc sự bất ổn về xã hội, có thể có nguy cơ cao hơn mắc ADHD.

Yếu tố khác:

• Chế độ ăn uống: Một số nghiên cứu đã đề xuất rằng chế độ ăn uống không cân bằng, đặc biệt là thiếu axit béo omega-3 hoặc tiêu thụ nhiều thực phẩm chứa đường và phẩm màu nhân tạo, có thể liên quan đến sự phát triển của ADHD, mặc dù kết luận này vẫn còn nhiều tranh cãi.
• Sự thiếu hụt chăm sóc và giáo dục sớm: Thiếu sự hỗ trợ và chăm sóc sớm có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng của ADHD, mặc dù không phải là nguyên nhân trực tiếp gây ra rối loạn này.

Phòng ngừa rối loạn tăng động giảm chú ý

Phòng ngừa rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) ở trẻ em đòi hỏi sự kết hợp của nhiều biện pháp liên quan đến môi trường sống, chế độ dinh dưỡng, và giáo dục. Dưới đây là một số phương pháp hữu ích:

• Chế độ ăn uống lành mạnh: Đảm bảo trẻ có chế độ ăn uống cân đối với đủ các nhóm dinh dưỡng, đặc biệt là thực phẩm giàu omega-3, các vitamin và khoáng chất. Tránh thực phẩm có nhiều đường, chất bảo quản và các chất kích thích như cafein.
• Giấc ngủ đủ và chất lượng: Đảm bảo trẻ có thời gian ngủ đủ theo lứa tuổi và môi trường ngủ yên tĩnh, thoáng mát. Thiết lập thói quen đi ngủ đúng giờ và hạn chế thời gian sử dụng thiết bị điện tử trước khi đi ngủ.
• Hoạt động thể chất: Khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động thể dục thể thao hàng ngày để giải tỏa năng lượng dư thừa và cải thiện sự tập trung.
• Giáo dục và môi trường học tập: Tạo môi trường học tập yên tĩnh, ít phân tâm. Khuyến khích các hoạt động giáo dục tích cực, hỗ trợ trẻ trong việc học tập và phát triển kỹ năng xã hội.
• Giáo dục cảm xúc và kỹ năng xã hội: Dạy trẻ các kỹ năng tự điều chỉnh cảm xúc và cách xử lý tình huống căng thẳng. Xây dựng các kỹ năng giao tiếp và hợp tác với bạn bè.
• Giảm thiểu căng thẳng gia đình: Tạo môi trường gia đình ổn định, yêu thương và ít căng thẳng. Giải quyết xung đột trong gia đình một cách bình tĩnh và xây dựng.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Theo dõi sự phát triển của trẻ qua các kỳ khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường.
• Giám sát việc sử dụng công nghệ: Giới hạn thời gian sử dụng các thiết bị điện tử và kiểm soát nội dung trẻ tiếp cận.

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một rối loạn phát triển thần kinh phức tạp có thể do nhiều yếu tố kết hợp lại gây ra. Hiểu rõ các yếu tố nguy cơ này có thể giúp cha mẹ và người chăm sóc nhận biết sớm các dấu hiệu và tìm kiếm sự hỗ trợ kịp thời từ các chuyên gia y tế. Đối với những trẻ mắc ADHD, sự quan tâm, kiên nhẫn và yêu thương từ gia đình là yếu tố quan trọng giúp các em vượt qua khó khăn và phát triển toàn diện.