Da bị ngứa có thể là kết quả của phát ban hoặc một tổn thương da, cũng có thể là một triệu chứng của một tình trạng nghiêm trọng hơn như bệnh gan hoặc suy thận. Để giảm đau, điều quan trọng là phải xác định và điều trị nguyên nhân cơ bản.
Tổng quan chung
Da có chứa các tế bào đặc biệt của hệ thống miễn dịch, giúp cơ thể tránh virus, vi khuẩn… xâm nhập. Khi gặp các dị nguyên, các tế bào này sẽ kích hoạt phản ứng khiến vùng da này bị viêm. Điều này có thể dẫn đến ngứa da.
Ngứa da, hay còn gọi là pruritus, là cảm giác khó chịu khiến bạn muốn gãi. Đây là một triệu chứng phổ biến và có thể gặp ở bất kỳ ai, ở mọi lứa tuổi. Ngứa da không chỉ gây khó chịu mà còn có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, giấc ngủ và sinh hoạt hàng ngày.
Có nhiều nguyên nhân khiến ngứa ngoài da, thông thường là do: Da khô, côn trùng cắn, viêm da dị ứng, mày đay, viêm da thần kinh, ghẻ, do tác dụng phụ của thuốc, do một bệnh lý (đái tháo đường, HIV/AIDS, xơ gan, suy thận…).
Triệu chứng
Da bị ngứa có thể ảnh hưởng đến các vùng nhỏ trên cơ thể như da đầu, cánh tay, chân hoặc nặng hơn là ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể và có thể gây nấm da toàn thân. Da bị ngứa có thể không có những dấu hiệu thay đổi nào rõ rệt trên da hoặc là có những dấu hiệu rõ rệt như:
- Da xuất hiện mẩn đỏ
- Da bị ngứa và bong tróc
- Da xuất hiện các mảng hình vòng và khác với màu da của những vùng xung quanh
- Da có mùi mốc hoặc mùi khó chịu
Đôi khi tình trạng này có thể kéo dài rất lâu, gây khó chịu cho bạn. Nếu bạn cứ chà xát hoặc gãi thì tình trạng sẽ ngày càng tệ hơn.
Nếu tình trạng này kéo dài liên tục và ngày càng trở nặng nó ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, các hoạt động hàng ngày thì bạn nên đến gặp các bác sĩ da liễu tư vấn và đánh giá về tình trạng bệnh.
Nguyên nhân
Hiện tượng ngứa toàn thân đến từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Trong đó có những nguyên nhân mà người bệnh có thể dễ dàng nhận biết như côn trùng cắn, dị ứng thời tiết, dị ứng thức ăn, mỹ phẩm hoặc là mắc một số bệnh lý về da như bị nấm da, mề đay, vảy nến, ghẻ, bệnh tổ đỉa (eczema).
Ngoài những bệnh lý về da gây ngứa ở trên, tình trạng ngứa ngáy khắp người còn có nguyên nhân từ một số vấn đề mà chúng ta thường không để ý tới hoặc liên quan đến một số bệnh lý mà chúng ta chỉ phát hiện ra khi đi khám bác sĩ.
Dị ứng: Phản ứng dị ứng với thức ăn, thuốc, hoặc các sản phẩm chăm sóc da có thể gây ngứa.
Da khô: Khi da mất nước, nó trở nên khô và dễ bị ngứa. Đây là một trong những nguyên nhân gây ngứa nhưng lại không nhiều người chú ý đến vấn đề này. Khi da bị khô, nhiều người sẽ chỉ có cảm giác bị ngứa da nhưng không đi kèm các biểu hiện khác như mụn nước, sần, mụn đỏ… Da khô thường là do sự tác động của thời tiết, như nhiệt độ nóng, lạnh đột ngột, độ ẩm thấp. Bên cạnh đó, nguyên nhân có thể đến từ việc sử dụng các chất tẩy rửa, xà phòng, sữa tắm không thích hợp.
Bệnh da liễu: Các bệnh như eczema, vảy nến, và viêm da cơ địa thường đi kèm với triệu chứng ngứa.
Nhiễm trùng: Nhiễm trùng do vi khuẩn, nấm, hoặc virus có thể gây ngứa da.
Ký sinh trùng: Rận, chấy, và ve có thể gây ngứa dữ dội.
Thay đổi nội tiết tố: Phụ nữ mang thai hoặc trong thời kỳ mãn kinh thường gặp phải ngứa da.
Do mắc các bệnh về gan: Các bệnh lý gan mật như viêm gan, gan nhiễm mỡ, suy gan… cũng có biểu hiện là tình trạng ngứa ngoài da, vùng da ngứa có thể lan ra toàn thân và đặc biệt là cường độ ngứa ngày càng tăng và không thể kiểm soát được, việc dùng thuốc kháng dị ứng thông thường không giảm ngứa vì nguyên nhân xuất phát từ bên trong. Như chúng ta đã biết, gan là cơ quan có vai trò thải độc cho cơ thể. Khi mà gan bị suy yếu hoặc bị rối loạn chức năng, các độc tố sẽ bị ứ đọng lại trong cơ thể và gây nên những vấn đề trên da. Ngoài ra, bệnh gan còn đi kèm một vài biểu hiện như vàng da, nổi mẩn và ngứa kéo dài. Với những trường hợp này, người bệnh nên đến bệnh viện kiểm tra chức năng gan để tránh những hậu quả xấu có thể xảy ra.
Do suy giảm chức năng thận: Suy thận hoặc thận bị yếu làm cho cơ thể không đào thải được các chất độc ra bên ngoài nên cơ thể sẽ tích tụ độc tố gây phù nề, ngứa ngáy toàn thân, người bệnh càng gãi chỉ làm cơn ngứa thêm trầm trọng. Do vậy với những ai bị ngứa toàn thân kèm thêm các biểu hiện phù nề cùng những triệu chứng liên quan đến bệnh thận, hãy nhanh chóng đi khám để biết được tình trạng bệnh lý của mình.
Do bị bệnh tiểu đường: Lượng đường trong máu tăng cao sẽ khiến mạch máu dưới da bị tổn thương, ảnh hưởng tới sự luân chuyển chất dinh dưỡng, từ đó khiến da khô sần, người bệnh thường xuyên bị ngứa.
Do bệnh lý về máu: Một nguyên nhân khác gây ra tình trạng ngứa toàn thân là do các vấn đề về máu như đa hồng cầu, lượng histamin trong máu tăng,… Những bệnh này gây ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe và gây phiền toái cho người bệnh.
Các bệnh lý tuyến giáp: Cường giáp hoặc suy giáp có thể là nguyên nhân khiến bạn cảm thấy ngứa da. Ngoài triệu chứng ngứa, người bệnh còn gặp phải các vấn đề như giảm cân không lý do (bị cường giáp), tăng cân nhanh (suy giáp), tim đập nhanh, mệt mỏi, táo bón hoặc khô da. Do đó, nếu da bị ngứa cùng các biểu hiện như trên, chúng ta nên nhanh chóng đến các bệnh viện, phòng khám để được bác sĩ khám, chẩn đoán.
Do nhiễm giun sán: Thói quen ăn thực phẩm tái hoặc sống không hợp vệ sinh, không tẩy giun định kỳ khiến chúng ta bị nhiễm giun sán với mức độ lớn. Chất thải của giun sán đi vào máu sẽ kích thích hệ miễn dịch, gây ngứa ngáy toàn thân.
Do bị nhiễm bệnh xã hội: Các bệnh xã hội lây qua đường tình dục như bệnh lậu, giang mai, sùi mào gà hay HIV/AIDS là những căn bệnh có nguy cơ gây ngứa da – vốn là biểu hiện đầu tiên của bệnh. Đồng thời, trong quá trình điều trị, những bệnh nhân bị nhiễm bệnh xã hội thường bị ngứa khắp người do tác dụng phụ của thuốc kháng virus.
Do nguyên nhân tâm lý: Đôi khi, việc ngứa ngáy toàn thân không phải do nguyên nhân vật lí, bệnh lí mà là do các vấn đề về tâm lý. Một số người sẽ thấy ngứa toàn thân, luôn muốn gãi, nếu gặp phải một số vấn đề tâm lý như phiền muộn, lo âu căng thẳng, trầm cảm, rối loạn ám ảnh cưỡng chế cũng có thể là gốc rễ sâu xa gây ngứa da.
Đối tượng nguy cơ
Ngứa da có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai, nhưng có một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao hơn, bao gồm:
- Người cao tuổi: Da của người già thường khô và mỏng hơn, dễ bị ngứa.
- Trẻ em: Da trẻ em nhạy cảm và dễ bị kích ứng hơn.
- Người có tiền sử bệnh da liễu: Những người có tiền sử bị eczema, vảy nến hoặc viêm da cơ địa dễ bị ngứa hơn.
- Người có các bệnh lý mãn tính: Bệnh gan, thận, tiểu đường và HIV có thể làm tăng nguy cơ ngứa da.
Chẩn đoán
Thường thì nguyên nhân có thể thấy được một cách rõ ràng, chẳng hạn như vết cắn của côn trùng, hay chất độc. Nếu ngứa kéo dài vài ngày hay là xuất hiện và biến mất một cách thường xuyên mà không có nguyên nhân rõ ràng thì cần phải được khám và làm các xét nghiệm.
Để chẩn đoán nguyên nhân gây ngứa da, bác sĩ sẽ tiến hành các bước sau:
- Khám lâm sàng: Kiểm tra kỹ lưỡng vùng da bị ngứa và hỏi về tiền sử bệnh lý, các triệu chứng đi kèm.
- Xét nghiệm máu: Để kiểm tra các vấn đề về gan, thận, và mức độ hormone.
- Xét nghiệm dị ứng: Để xác định xem có phản ứng dị ứng nào gây ngứa hay không.
- Sinh thiết da: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể lấy một mẫu da nhỏ để xét nghiệm nhằm tìm ra nguyên nhân chính xác.
Nếu nghi ngờ dị ứng, cần phải làm test da. Nếu nghi ngờ bệnh hệ thống, cần phải làm xét nghiệm máu để kiểm tra chức năng gan, chức năng thận, mức đường huyết. Số lượng bạch cầu ái toan (một loại bạch cầu) cũng có thể được kiểm tra do nếu số lượng của chúng tăng có thể gợi ý đến một tình trạng dị ứng.
Đôi khi bác sĩ cũng sẽ yêu cầu bệnh nhân ngưng một hoặc một vài loại thuốc để xem có bớt ngứa đi hay không.
Phòng ngừa bệnh
Để phòng ngừa ngứa da, bạn có thể thực hiện các biện pháp sau:
Giữ ẩm da: Sử dụng kem dưỡng ẩm hàng ngày để giữ cho da mềm mại và tránh khô.
Tránh các chất gây dị ứng: Hạn chế tiếp xúc với các tác nhân gây dị ứng như phấn hoa, bụi, và hóa chất.
Sử dụng sản phẩm chăm sóc da nhẹ nhàng: Chọn các sản phẩm không chứa hương liệu và hóa chất gây kích ứng.
Tắm nước ấm: Tránh tắm nước quá nóng vì có thể làm da khô và ngứa.
Chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn nhiều rau quả và uống đủ nước để duy trì độ ẩm cho da từ bên trong. Cố gắng không ăn uống những thứ không thích ứng với cơ địa của mình để khỏi bị dị ứng. Tránh các đồ uống làm giãn mạch như cà phê, rượu, nước nóng…
Khi bị ngứa không nên gãi nhất là gãi làm xây xước da vì như vậy rất dễ nhiễm khuẩn. Muốn đỡ ngứa do thời tiết nóng và khô, bạn có thể chườm nước đá và dùng máy làm ẩm vào ban đêm.
Điều trị như thế nào?
Kế hoạch điều trị sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân gây ngứa. Một số phương pháp điều trị phổ biến bao gồm:
Thuốc bôi ngoài da: Các loại kem dưỡng ẩm, kem chống viêm như corticosteroid, hoặc thuốc chống ngứa như menthol và camphor có thể giúp giảm ngứa. Đối với tình trạng da khô, một loại kem dưỡng ẩm tốt có thể là tất cả những gì cần thiết. Những người bệnh vẩy nến được đề nghị các phương pháp điều trị thay thế để tránh điều trị bằng thuốc
Thuốc uống: Trong trường hợp ngứa nặng, bác sĩ có thể kê đơn thuốc kháng histamin, thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc chống viêm.
Điều trị bệnh lý gốc: Nếu ngứa da do bệnh lý hệ thống như bệnh gan, thận hoặc tiểu đường, việc điều trị bệnh lý gốc là cần thiết.
Liệu pháp ánh sáng: Trong một số trường hợp, liệu pháp ánh sáng có thể giúp giảm ngứa, đặc biệt là đối với các bệnh da liễu như vảy nến. Điều trị bằng cách cho da tiếp xúc với các bước sóng nhất định của ánh sáng cực tím để giúp kiểm soát cơn ngứa.
Một số phương pháp điều trị cho từng nguyên nhân gây ngứa da cụ thể:
Lượng nước thấp: Uống quá ít nước có thể gây mất nước mạn tính. Mang nước uống theo bên mình suốt cả ngày có thể hữu ích. Uống một vài ngụm nước ít nhất mỗi 20 phút.
Ăn trái cây và rau xanh cũng làm tăng lượng chất lỏng. Cân nhắc dùng đồ uống điện giải khi đổ mồ hôi nhiều do tập thể dục, nóng hoặc mất chất lỏng do nôn mửa hoặc tiêu chảy.
Chàm, viêm da và phát ban: Để điều trị những tình trạng này, bác sĩ da liễu có thể đề nghị các loại kem corticosteroid. Chúng có thể được bôi trực tiếp lên da để giúp giảm ngứa. Đôi khi, bác sĩ có thể đề nghị dùng thuốc ức chế calcineurin tại chỗ hoặc thuốc kháng histamin uống.
Dị ứng: Thuốc kháng histamin uống là thuốc chống dị ứng phổ biến. Một số ví dụ không kê đơn (OTC) bao gồm cetirizine (Zyrtec), loratadine (Claritin) và diphenhydramine (Benadryl). Các tùy chọn theo toa cũng có sẵn.
Nhiễm nấm: Bệnh hắc lào, nấm da chân và các bệnh nhiễm trùng do nấm khác có thể được điều trị bằng thuốc kháng nấm. Các phương pháp điều trị tại chỗ bao gồm kem và dầu gội đầu.
Nhiễm trùng: Đối với những trường hợp nhiễm trùng nặng, bác sĩ có thể kê đơn thuốc uống. Terbinafine (Lamisil) thường được sử dụng.
Côn trùng cắn và đốt: Thuốc kháng histamin tại chỗ có thể làm giảm ngứa. Để ngăn ngừa muỗi đốt, hãy sử dụng chất chống côn trùng, giữ cho các tấm chắn cửa sổ được sửa chữa tốt và giữ cơ thể được bao phủ bởi quần áo.
Kết luận
Ngứa da là một vấn đề phổ biến và có thể gây nhiều khó chịu. Việc hiểu rõ nguyên nhân và triệu chứng của ngứa da giúp bạn có thể điều trị và phòng ngừa hiệu quả. Nếu ngứa da kéo dài hoặc trở nên nghiêm trọng, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để có được phương pháp điều trị phù hợp. Bằng cách chăm sóc da đúng cách và duy trì lối sống lành mạnh, bạn có thể giảm thiểu nguy cơ ngứa da và cải thiện chất lượng cuộc sống. Chúc bạn luôn có một làn da khỏe mạnh và không còn phiền toái bởi ngứa da!
Xin lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Độc giả vui lòng liên hệ với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên viên y tế để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.
